آسیانیوز ایران؛ سرویس علم و تکنولوژی:
فضای مجازی ایران بار دیگر به کانون توجه نهادهای بینالمللی تبدیل شده است. این بار پارلمان اروپا با ارسال نامهای رسمی به شرکتهای بزرگ فناوری، خواستار تغییر رویه در قبال کاربران ایرانی شده است. موضوع اصلی این نامه، گزارشهای متعددی است که درباره سیاستهای جدید دسترسی به اینترنت در ایران منتشر شده است. طرحی که به گفته برخی منابع، به ایجاد یک شبکه دوگانه و طبقاتی در کشور منجر خواهد شد. بر اساس این گزارشها، مقامات ایرانی قصد دارند با ارائه «سیمکارتهای سفید» به افراد خاص، دسترسی نامحدودی به اینترنت جهانی فراهم کنند. در حالی که عموم مردم با محدودیتهای گستردهای در دسترسی به پلتفرمهای بینالمللی روبرو هستند. این طرح که هنوز به طور رسمی توسط مقامات ایرانی تأیید نشده، نگرانیهای زیادی را درباره تبعیض دیجیتالی و نقض حقوق شهروندی کاربران ایجاد کرده است.
پارلمان اروپا در نامه خود به شرکتهای یوتیوب، آمازون، متا و گوگل، خواستار ارائه خدمات بدون محدودیت به کاربران عادی ایرانی شده است. این درخواست بر اساس قوانین حقوق بشری و اصول دسترسی آزاد به اطلاعات صورت گرفته است. این اقدام پارلمان اروپا نشاندهنده افزایش حساسیت جامعه بینالمللی نسبت به سیاستهای فضای مجازی در ایران است. بسیاری از نهادهای حقوق بشری نیز قبلاً درباره تأثیرات منفی محدودیتهای اینترنتی در ایران هشدار دادهاند. از سوی دیگر، مقامات ایرانی بر حق حاکمیت کشورها بر فضای مجازی تأکید کرده و محدودیتهای موجود را در راستای حفظ امنیت ملی و ارزشهای فرهنگی توجیه میکنند. این تقابل دیدگاهها، آینده دسترسی کاربران ایرانی به اینترنت جهانی را با ابهامات زیادی روبرو کرده است. پاسخ شرکتهای فناوری به نامه پارلمان اروپا میتواند تأثیر مهمی بر این روند داشته باشد.
پیامدهای طرح سیمکارتهای سفید بر جامعه ایران
طرح ارائه سیمکارتهای سفید و ایجاد اینترنت دوگانه، میتواند تأثیرات عمیقی بر ساختار اجتماعی ایران داشته باشد. این طرح عملاً جامعه را به دو دسته دارای دسترسی آزاد و محدود تقسیم میکند که میتواند به تشدید شکاف دیجیتالی و ایجاد احساس تبعیض گسترده منجر شود. از سوی دیگر، این سیاست ممکن است دسترسی به اطلاعات را به کالایی لوکس تبدیل کند که تنها در اختیار گروههای خاص قرار میگیرد. چنین رویکردی نه تنها با اصول برابری شهروندی در تعارض است، بلکه میتواند به کاهش مشارکت عمومی در عرصههای مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بینجامد.
واکنش بینالمللی و تحول در دیپلماسی دیجیتال
نامه پارلمان اروپا نشاندهنده تحولی مهم در دیپلماسی دیجیتال است. برای نخستین بار یک نهاد بینالمللی مستقیماً از شرکتهای فناوری میخواهد در سیاستهای دسترسی کاربران ایرانی نقش فعالتری ایفا کنند. این اقدام میتواند سرمشقی برای دیگر نهادهای بینالمللی باشد تا مسائل حقوق دیجیتال را در دستور کار خود قرار دهند. از سوی دیگر، این نامه فشار مضاعفی بر شرکتهای فناوری وارد میکند تا بین تعهدات تجاری خود و ارزشهای حقوق بشری توازن برقرار کنند. پاسخ این شرکتها به نامه پارلمان اروپا میتواند خط مشی آینده آنها در قبال کاربران ایرانی را مشخص کند.
چالشهای فنی و امنیتی پیادهسازی اینترنت دوگانه
ایجاد یک سیستم دوگانه دسترسی به اینترنت با چالشهای فنی و امنیتی متعددی روبروست. از یک سو، تفکیک ترافیک کاربران و ایجاد مسیرهای دسترسی متفاوت نیازمند سرمایهگذاری کلان در زیرساختهای فنی است. از سوی دیگر، چنین سیستمهایی ممکن است آسیبپذیریهای امنیتی جدیدی ایجاد کنند که هم کاربران و هم سیستمهای ملی را تهدید میکند. تجربه سایر کشورها نشان داده که سیستمهای مبتنی بر تبعیض دیجیتالی اغلب ناکارآمد بوده و به راحتی دور زده میشوند. علاوه بر این، نگهداری و به روزرسانی چنین سیستم پیچیدهای هزینههای مالی سنگینی را به کشور تحمیل میکند.
تأثیر بر اقتصاد دیجیتال و نوآوری در ایران
محدودیتهای دسترسی به اینترنت جهانی تأثیرات منفی قابل توجهی بر اقتصاد دیجیتال ایران داشته است. بسیاری از استارتآپها و کسبوکارهای نوپا به دلیل عدم دسترسی به منابع بینالمللی، پلتفرمهای جهانی و بازارهای خارجی با مشکل مواجه شدهاند. طرح اینترنت دوگانه میتواند این مشکلات را تشدید کند، چرا که تنها بخش کوچکی از جامعه امکان استفاده از ابزارهای بینالمللی را خواهند داشت. این امر نه تنها رشد اقتصادی را محدود میکند، بلکه باعث مهاجرت استعدادهای دیجیتال به خارج از کشور و کاهش توان نوآوری داخلی میشود. در بلندمدت، این سیاست میتواند موقعیت رقابتی ایران در اقتصاد جهانی را تضعیف کند.
آینده حکمرانی فضای مجازی در ایران
نامه پارلمان اروپا و طرح سیمکارتهای سفید، نقطه عطفی در بحث حکمرانی فضای مجازی ایران محسوب میشود. این تحولات نشان میدهد که سیاستهای کنونی نیاز به بازنگری اساسی دارند. تجربه جهانی نشان داده که رویکردهای مبتنی بر محدودیت گسترده و تبعیض دیجیتالی نه تنها مؤثر نبوده، بلکه پیامدهای منفی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی به دنبال داشته است. بسیاری از کارشناسان پیشنهاد میکنند به جای ایجاد سیستمهای دوگانه، باید به سمت حکمرانی هوشمند فضای مجازی حرکت کرد که همزمان با حفظ امنیت ملی و ارزشهای فرهنگی، امکان دسترسی آزاد به اطلاعات و مشارکت در اقتصاد دیجیتال جهانی را فراهم کند. تصمیمات آتی در این زمینه میتوانند سرنوشت تحول دیجیتال ایران را برای سالهای آینده تعیین کنند.