آسیانیوز ایران؛ سرویس سلامت و زیبایی:
گاهی اوقات یک آزمایش ساده خون میتواند دنیای شما را زیر و رو کند. روزی که برای انجام آزمایشی تحقیقاتی به کلینیک رفتم، تنها نگرانیم این بود که در مقابل دوربین ترسو به نظر نرسم. اما نگرانی واقعی وقتی شروع شد که جواب آزمایش را گرفتم. عددی روی کاغذ که نه تنها سلامت من، بلکه آینده دو فرزند کوچکم را زیر سؤال میبرد. مواد شیمیایی ماندگار، نامی است که شاید تا پیش از این نشنیده باشم. این مواد نامرئی که در دهها هزار محصول روزمره پنهان شدهاند، حالا در جریان خون من خانه کرده بودند. این مواد که به آنها PFAS نیز میگویند، در طبیعت تجزیه نمیشوند. آنها در بدن انسان انباشته میشوند و میمانند، مانند مهمانان ناخواندهای که هرگز قصد ترک کردن را ندارند.
نتیجه آزمایش من رقم هشداردهنده ۹.۸ نانوگرم در هر میلیلیتر را نشان میداد. در حالی که پزشکان میگویند سطح بالای ۲ نانوگرم میتواند خطرناک باشد. بدترین بخش ماجرا این بود: بدن من در دوران بارداری، بخشی از این مواد سمی را به فرزندانم انتقال داده بود. این واقعیت مانند خنجری بود که قلب یک مادر را میدرد. از آن لحظه به بعد، ماجرا برای من از یک تحقیق حرفهای به یک جنگ شخصی تبدیل شد. جنگ برای درک این که این مواد از کجا آمدهاند، چگونه میتوانم خانوادهام را محافظت کنم و آیا راه بازگشتی وجود دارد. این سفر اکتشافی مرا به دنیای پنهان آلایندههایی برد که در آب آشامیدنی، غذای روزانه، ظروف آشپزی و حتی لباسهای کودکانمان کمین کردهاند.
ماهیت مواد شیمیایی ماندگار و مکانیسم اثرگذاری آن ها
مواد شیمیایی ماندگار یا PFAS، خانوادهای شامل حدود ده هزار ترکیب مصنوعی هستند که به دلیل پیوندهای قوی کربن-فلوئور خود، در برابر تجزیه شیمیایی، حرارت و فرسایش مقاومت خارقالعادهای دارند. همین ویژگی که آنها را برای صنایع جذاب کرده، بلای جان محیط زیست و سلامت انسان شده است. این مواد در طبیعت تقریباً تجزیهناپذیرند و میتوانند برای دههها در خاک، آب و هوا باقی بمانند. وقتی وارد بدن انسان میشوند، به جای متابولیزه شدن و دفع، در بافتهای چربی و اندامهایی مانند کبد و کلیه انباشته میشوند. مکانیسم آسیبزایی آنها اغلب از طریق اختلال در عملکرد هورمونها، تداخل با سیستم ایمنی و ایجاد استرس اکسیداتیو است. آنها میتوانند به DNA متصل شده یا در سیگنالدهی سلولی اخلال ایجاد کنند، که این امر زمینهساز بیماریهای مزمن مانند سرطان، مشکلات تیروئید و کاهش باروری است. گستردگی و تنوع این مواد، مطالعه و تنظیم مقررات برای آنها را بسیار پیچیده کرده است.
مسیرهای مواجهه و نفوذ پنهان در زندگی روزمره
این مواد به شکل نامرئی در تار و پود زندگی مدرن تنیده شدهاند. یکی از اصلیترین راههای مواجهه، مصرف آب آشامیدنی آلوده است، به ویژه در مناطقی نزدیک به کارخانجات صنعتی، پایگاههای نظامی یا مراکز دفن زباله. منبع دیگر، مواد غذایی است. این مواد میتوانند از بستهبندیهای مقاوم به چربی (مانند بستهبندی فستفود) به غذا نفوذ کنند، یا از طریق آفتکشهای حاوی PFAS روی میوهها و سبزیجات باقی بمانند. ماهیهای آبهای آلوده نیز منبع مهمی هستند. در خانه، ظروف نچسب خطخورده، فرشها و موکتهای ضدلک، لباسهای ضدآب و ضدلک (به ویژه البسه کودکان)، و حتی برخی لوازم آرایشی و شویندهها حاوی این ترکیبات هستند. گرد و غبار خانه میتواند مخزنی از این مواد باشد که از فرسایش وسایل خانه منتشر میشوند. تنفس این گرد و غبار یا تماس پوستی طولانیمدت با پارچههای حاوی PFAS، راههای مهم مواجهه غیرخوراکی هستند.
انتقال بیننسلی و آسیبپذیری گروههای خاص
یکی از هولناکترین جنبههای PFAS، توانایی آن در عبور از جفت و انتقال از مادر به جنین است. همچنین، این مواد از طریق شیر مادر نیز به نوزاد منتقل میشوند. این به آن معناست که بار شیمیایی که یک مادر در طول زندگی خود انباشته کرده، میتواند میراث ناخواستهای برای فرزندانش باشد، حتی پیش از آن که آنها اولین نفس خود را بکشند. نوزادان و کودکان به دلیل سرعت بالای رشد و توسعه سیستمهای بدن، در برابر اثرات سمی این مواد بسیار آسیبپذیرتر هستند. مواجهه در دوران جنینی و کودکی میتواند با عواقب ماندگاری مانند اختلال در رشد عصبی، مشکلات سیستم ایمنی و افزایش حساسیت به بیماریها در سالهای بعدی زندگی مرتبط باشد. این انتقال بیننسلی، بار مسئولیت اخلاقی سنگینی را بر دوش صنایع تولیدکننده و نهادهای نظارتی میگذارد، زیرا اثرات تصمیمات امروز میتواند نسلهای آینده را تحت تاثیر قرار دهد.
راهکارهای کاهش مواجهه و دفع از بدن؛ امیدها و محدودیتها
اگرچه حذف کامل این مواد از بدن و محیط غیرممکن به نظر میرسد، اما راهکارهایی برای کاهش مواجهه و تسریع دفع نسبی آنها وجود دارد. اولین قدم، شناسایی و حذف منابع اصلی در خانه است: جایگزینی ظروف نچسب خطخورده با گزینههای ایمنتر مانند استیل، چدن یا سرامیک بدون پوشش شیمیایی؛ استفاده از فیلترهای آب با فناوری مناسب (مانند فیلترهای کربن فعال گرانولی یا اسمز معکوس)؛ اجتناب از خرید فرشها و منسوجات با برچسبهای ضدلک و ضدآب مگر اینکه گواهی عاری از PFAS داشته باشند؛ و انتخاب مواد شوینده و لوازم آرایشی طبیعی و فاقد این ترکیبات. از نظر تغذیه، افزایش مصرف فیبرهای محلول (مانند جو دوسر، حبوبات) میتواند به جذب و دفع مقداری از این مواد از طریق دستگاه گوارش کمک کند. با این حال، مهم است بدانیم که این اقدامات بیشتر نقش پیشگیرانه برای جلوگیری از انباشت بیشتر را دارند و قادر به پاکسازی کامل بدن نیستند. تحقیقات برای یافتن روشهای درمانی مؤثر دفع PFAS از بدن همچنان در مراحل ابتدایی است.
چالش مقررات گذاری و نیاز به تغییر نگرش صنعتی
یکی از بزرگترین موانع در مسیر کنترل این بحران، سیستم مقررات گذاری واکنشی و پراکنده است. اغلب، مواد شیمیایی یکی یکی و پس از اثبات خطر گسترده، محدود یا ممنوع میشوند، در حالی که صنعت بلافاصله جایگزینهای شیمیایی با ساختار مشابه و خطرات ناشناخته را معرفی میکند. این بازی «قایمباشک موشکی» مانع از حفاظت واقعی از سلامت عمومی میشود. رویکرد پیشگیرانهتری مانند آنچه اتحادیه اروپا در حال بررسی آن است (ممنوعیت گسترده کل این خانواده شیمیایی مگر در موارد ضروری و بیبدیل)، لازم به نظر میرسد. همچنین، شفافیت در زنجیره تامین ضروری است. تولیدکنندگان باید ملزم به افشای استفاده از PFAS در محصولات خود باشند. در نهایت، نیاز به سرمایهگذاری گسترده در تحقیق و توسعه برای یافتن جایگزینهای امنتر و واقعاً تجزیهپذیر احساس میشود. این نبرد، تنها با تغییر در فلسفه تولید صنعتی از «تولید-مصرف-دورریز» به «اقتصاد چرخشی» با مواد امن و پایدار قابل پیروزی است.