آسیانیوز ایران؛ سرویس علم و تکنولوژی:
کاظم عاشوری گیلده - تصور کنید به جای صبر کردن برای طبیعت، بتوانید فرزندتان را مانند یک محصول سفارشی طراحی کنید: قد بلند، چشمهای آبی، ضریب هوشی ۱۴۰ و استعداد موسیقی! این دیگر داستان علمیتخیلی نیست. فناوری تولید گامتهای آزمایشگاهی (IVG) به زودی این قدرت را به انسان میدهد، اما آیا این اختیار مطلق، بشریت را به سوی بهشت یا جهنم ژنتیکی سوق خواهد داد؟
طراحی نوزادان در آزمایشگاه؛ رویای والدین یا کابوس اخلاقی؟
در دهههای اخیر، علم ژنتیک با شتابی غیرقابلتصور به پیش رفته است. یکی از جدیدترین و بحثبرانگیزترین فناوریها در این حوزه، «تولید گامتهای آزمایشگاهی» یا IVG (In Vitro Gametogenesis) است. این روش نوین امکان ساخت اسپرم و تخمک را از سلولهای بنیادی فراهم میکند. با استفاده از این تکنولوژی، زوجهای نابارور، زوجهای همجنس و حتی افراد مجرد میتوانند با DNA خود صاحب فرزند شوند. پیشرفتهای علمی در این زمینه به اندازهای چشمگیر بودهاند که اکنون دانشمندان در حال آزمایش موفق تولید گامت از سلولهای پوست هستند. این بدان معناست که فرآیند تولید مثل بهزودی ممکن است دیگر وابسته به سیستم زیستی بدن نباشد، بلکه در آزمایشگاهها و تحت کنترل کامل صورت گیرد. با این حال، مسئله به همینجا ختم نمیشود. فناوری IVG دری را به سوی «طراحی کودکان» باز کرده است؛ والدین آینده ممکن است بتوانند ویژگیهایی چون قد، رنگ مو، رنگ چشم، میزان هوش، استعدادی خاص یا حتی تمایلات رفتاری فرزندان خود را از پیش انتخاب کنند. این امکان که در نگاه اول جذاب مینماید، در بطن خود با بحرانهای عمیق اخلاقی روبروست.
مسائل اخلاقی و اجتماعی
یکی از نخستین دغدغهها، مسئله برابری است. اگر تنها ثروتمندان بتوانند از فناوری طراحی ژنتیکی بهرهمند شوند، جامعه بهسمت شکافهای عمیقتری میان طبقات اجتماعی سوق داده میشود. فرزندان طراحیشده با مزایایی زیستی وارد دنیا خواهند شد که دیگران از آنها محرومند؛ این یعنی یک «نخبگان زیستی» جدید ممکن است پدید آید.
همچنین، سوالات جدی درباره رضایت کودک، که هنوز وجود ندارد ولی قرار است بر اساس انتخاب والدین شکل بگیرد، مطرح است. آیا والدین حق دارند برای موجودی دیگر تصمیم بگیرند که چه ویژگیهایی داشته باشد؟ این موضوع وارد حیطهای میشود که مرز بین خلقت طبیعی و مهندسی انسان را تیره میسازد.
از دیدگاه فلسفی نیز مسئلهای عمیقتر مطرح است: آیا انسان حق دارد فرزندش را "طراحی" کند؟ آیا این موضوع موجب کالاسازی انسان نمیشود؟ در دنیایی که همه به دنبال فرزندان زیبا، باهوش و موفق هستند، تکثر ژنتیکی و اصالت فردی چه جایگاهی خواهد داشت؟
نتیجهگیری
فناوریهای نوین ژنتیکی بهویژه تولید گامتهای مصنوعی، یکی از انقلابیترین تحولات تاریخ بشر را رقم میزنند. این تحولات میتوانند امید را به زوجهای نابارور بازگردانند و درهای تازهای به روی علم باز کنند. با این حال، خطرات جدی در زمینه تبعیض زیستی، تضادهای اخلاقی، کالاییسازی انسان و از میان رفتن تنوع طبیعی انسانی را نیز بهدنبال دارند.
راهحلها و پیشنهادها
- تدوین چارچوبهای اخلاقی و قانونی بینالمللی: لازم است نهادهای بینالمللی مانند سازمان ملل و یونسکو با مشارکت دانشمندان، فیلسوفان، و متخصصان اخلاق زیستی، قوانینی مشخص برای استفاده از فناوری IVG تدوین کنند.
- آموزش عمومی: ارتقای سطح آگاهی عمومی درباره فرصتها و تهدیدهای این فناوری از طریق رسانهها، آموزش و پرورش و نهادهای مدنی باید در اولویت باشد.
- محدودسازی استفاده تجاری: باید از تبدیل فرآیند طراحی کودکان به یک صنعت سودمحور جلوگیری شود؛ زیرا این امر میتواند ارزش انسانی را به رقابت زیستی و زیباییمحور تقلیل دهد.
- تضمین دسترسی عادلانه: باید از تمرکز این فناوری در دستان قشر خاصی از جامعه جلوگیری شود و امکان بهرهبرداری از آن برای همه، صرفنظر از طبقه اجتماعی، فراهم گردد.