آسیانیوز ایران؛ سرویس سلامت و زیبایی:
علیرضا خیرالهی - برخی از ما بیش از دیگران در معرض گزیدگی حشرات قرار میگیریم و در مواردی این اتفاق میتواند به بروز واکنشهای آلرژیک یا حتی بیماریهای مزمن منجر شود. متخصصان در این مقاله توضیح میدهند که چگونه میتوان از شدیدترین پیامدهای نیش و گزش حشرات جلوگیری کرد. یکی از جنبههای ناخوشایند روزهای گرم سال حضور حشراتی است که از خون ما تغذیه میکنند و با نیش خود ما را آزار میدهند. اما آیا راهی برای پیشگیری از این مزاحمتها وجود دارد؟ اگر هدف حمله این حیوانات موزی قرار گرفتیم چه کارهایی باید انجام دهیم؟ در ادامه متخصصان مؤثرترین روشها را برای جلوگیری و درمان نیش و گزش حشرات بیان میکنند.
حشرات دردسرساز را بشناسید
به گزارش انجمن کنترل آفات بریتانیا امواج گرما باعث شده فعالیت زنبورها بیشتر از قبل شود. کلر نوینسون، مدیر داروسازی شرکت بوتس، یکی از بزرگترین و معتبرترین شبکههای داروخانهای انگلستان میگوید: «این روزها حضور زنبورها بیش از گذشته افزایش یافته است و از ماه آوریل تعداد کسانی که با گزشهای عفونی به ما مراجعه کردهاند افزایش چشمگیری داشته است.»
ایان باد، داروساز متخصص توضیح میدهد: «نیش زنبور بسیار دردناک است و عموما ناگهانی اتفاق میافتد و اگر بدشانس باشید ممکن است واکنش آلرژیک ایجاد کند. البته زنبورهای عسل و زنبورهای سرخ معمولاً حالت تهاجمی کمتری دارند. در مقابل مگسهای اسبی نیشهای غیرمعمول و ناراحتکننده می زنند که باعث التهاب و گاها عفونت میشود چرا که کنترل خارش آنها بسیار دشوار است.»
حالا اما نوبت به مگسهای ریز و پشهها میرسد. درست است که در ایران پشههای ناقل مالاریا وجود ندارند، اما گزش آن ها نیز کمدردسر نیست. کنهها هم که معمولا در چمنزارها و جنگلها زندگی میکنند ممکن است ناقل بیماری لایم باشند. ویرجینیا چاچاتی، داروساز و فعال حوزه سلامت عمومی نیز میگوید: «پشهها و مگسهای ریز به وفور در جنگل و علفزارهای بلند یافت می شوند. اگر اهل کمپینگ و کوهنوردی هستید حتماً حواستان به آنها باشد. بعضی حشرات هم جذب حیوانات میشوند مثلاً وقتی به مزرعه یا باغوحش میروید و حیوانات را نوازش میکنید ممکن است کنه از آنها به شما منتقل شود.»
چاچاتی یک نکته دیگر را هم یادآوری میکند: «هرجا آب راکد باشد، حتی یک چاله کوچک، پشهها میتوانند تخمریزی کنند و در یک یا دو روز تعداد زیادی پشه تولید شود. پس حتماً آبهای راکد اطراف خود را تخلیه کنید. استخرهای بادی کودکان هم باید بعد از استفاده خالی شوند چرا که اگر پشهها به غذا نیاز پیدا کنند شما بهترین گزینه هستید.» نوینسون یک نکته کاربردی دیگر اضافه میکند: «پشهها و مگسهای ریز معمولاً در ساعات صبح زود و غروب بیشترین فعالیت را دارند بنابراین در این بازههای زمانی باید مراقبت بیشتری به عمل آورد.»
لباس مناسب اولین خط دفاعی شماست
نوینسون میگوید اگر زمان زیادی را در فضای باز میگذرانید حتماً لباسهای آستینبلند و شلوار بپوشید. هر قسمتی که پوشیده نباشد در معرض نیش حشرات قرار خواهد گرفت. ایوان باد اضافه میکند: «مچ دست و مچ پا جاهایی هستند که اغلب گزیده میشوند چرا که عموما بدون پوشش میمانند و کمتر به حفاظت از آنها توجه میکنیم.»
چاچاتی پیشنهاد جالبی دارد: «لباسهای خود را رنگ روشن انتخاب کنید. برخی حشرات مخصوصاً زنبورهای سرخ به رنگهای تیره جذب میشوند چرا که دنبال جایی برای مخفی شدن از دست شکارچیها هستند. اگر شلوار سفید بپوشید به راحتی میتوانید ببینید کنهای به شما چسبیده است یا نه و سریع آن را جدا کنید.» او نکته مهم دیگری هم گوش زد می کند: «حتماً کلاه بپوشید چرا که بعضا حشرات ممکن است سرهای کممو یا بیمو را نیش بزنند، ضمناً رنگ لباس اهمیت زیادی دارد رنگ زرد و دیگر رنگهای جیغ ممکن است زنبورها را جذب کند.»
از هر اقدامی که باعث تحریک زنبورها میشود پرهیز کنید
نوینسون میگوید گاهی فقط بدشانسی میآورید و در زمان و مکان نامناسب به زنبورها برمیخورید. زنبورها بهویژه هنگام پیکنیک در فضای باز و حضور غذا خیلی زود سر و کلهشان پیدا میشود. چاچاتی توضیح میدهد که وقتی دستهایتان را تکان میدهید جریان هوا باعث آشفته شدن آنها میشود و ممکن است تعادلشان را بر هم بزند. زنبورها از این وضعیت خوششان نمیآید و برای دفاع از خود دست به هر کاری میزنند. پس بهتر است آرام و بیحرکت بمانید. البته گفتنش راحتتر از انجام دادنش است. اگر زنبوری روی شما نشست با آرامش یک کاغذ زیر آن بگذارید، یک لیوان روی آن بگذارید و و در فاصلهای دور رهایش کنید.
استفاده از دفع کننده حشرات را فراموش نکنید
چاچاتی که تجربه کار در کلینیکهای مسافرتی را دارد میگوید دِئِت (DEET) اولین انتخاب من حتی برای بچهها است و توصیه میکند از بالاترین غلظتی که موجب تحریک پوست نمی شود استفاده کنید. او یادآوری میکند که در بعضی نقاط دنیا نیش حشرات میتواند بیماریهایی مثل مالاریا، تب دنگی، زیکا یا التهاب مغزی ناشی از کنه را منتقل کند. او همچنین اضافه می کند که اگر نمیتوانید از دئِت استفاده کنید گزینههای دیگری مثل ایکاریدین یا IR3535 هم مؤثر است.
باد همچنین تاکید میکند که دئِت بسیار مؤثر است اما مصرف مکرر آن میتواند پیامدهای نامطلوبی برای محیط زیست به همراه داشته باشد. برخی از فرآوردههای ضدحشره گیاهی مانند سیترونلا اثر ملایمتری بر پوست دارند اما در صورت تداوم گزیدگی توصیه میشود از ترکیبات شیمیایی با اثربخشی بالاتر استفاده شود.
چاچاتی نکته مهمی را یادآور میشود: «ابتدا ضدآفتاب بزنید سپس ضدحشره به پوست بمالید چرا که باید آخرین لایه روی پوست ضدحشره باشد. همچنین به خاطر داشته باشید که دئِت میتواند اثربخشی ضدآفتاب را کاهش دهد بنابراین لازم است ضدآفتاب را بهطور مکرر تمدید کنید. علاوه بر این هنگام استفاده مراقب باشید جوهر چاپ کتاب یا روزنامه با پوست تماس پیدا نکند چرا که ممکن است جوهر به پوست شما جذب شود.»
برای کاهش جذب حشرات استفاده از عطر و ادکلن را محدود کنید
باد بیان میکند این تصور که صرفا افرادی که پوستشان کثیف شده است نیش میخورند نادرست است. حشرات به بو جذب میشوند نه به میزان کثیفی سطح پوست. چاچاتی هشدار میدهد که استفاده از عطر، دئودورانت یا لوسیونهای خوشبو میتواند شما را برای حشرات به مثابه یک گل بزرگ جذاب کند، هرچه بوی این محصولات قویتر باشد احتمال جذب حشرات به همان میزان بیشتر خواهد بود.
الکل شما را به سوژه جذابتری برای پشهها تبدیل میکند!
چاچاتی به مطالعهای در سال ۲۰۰۲ اشاره میکند که در آن بررسی شد که آیا نوشیدن آبجو باعث جذب بیشتر پشهها میشود یا خیر. نتایج نشان داد شرکتکنندگانی که آبجو نوشیده بودند بیشتر در معرض نیش پشه قرار گرفتند. بنابراین توصیه میشود از نوشیدنیهای الکلی استفاده نشود. باد نیز این باور قدیمی را رد میکند و میگوید در مناطق دارای مالاریا مردم اغلب تونیکواتر مصرف میکردند به این امید که کینین موجود در آن اثر محافظتی داشته باشد اما برای دستیابی به چنین اثری باید مقدار بسیار زیادی از آن نوشیده شود که عملا ممکن نیست.
نیش و گزیدگی را فوراً تمیز کنید
چاچاتی توصیه میکند که بهترین کار شستن محل نیش با آب و صابون است تا از ورود باکتری به زخم جلوگیری شود. در صورت نبود آب و صابون میتوان از دستمال مرطوب یا کرمهای ضدعفونیکننده استفاده کرد. نوینسون هم میگوید اگر نیش ساده باشد معمولاً خودبهخود بهبود مییابد. در ضمن برای کاهش تورم کمپرس سرد بسیار مؤثر است اما در صورتی که نیش روی دست یا پا باشد بهتر است آن را بالا نگه داشت تا تورم آن افزایش نیابد.
باد پیشنهاد میدهد: «کرم هیدروکورتیزون برای کاهش التهاب بسیار مناسب است. اگر به دنبال درمانهای طبیعی هستید روغن اسطوخودوس یا روغن درخت چای میتواند هم حشرات را دفع کند و هم به ضدعفونی کردن زخم کمک میکند. آلوئهورا نیز خاصیت خنککنندگی و ضدالتهابی دارد.»
جای نیش را نخارانید
باد هشدار میدهد: « خاراندن فقط اوضاع را بدتر میکند. این کار التهاب را بیشتر کرده و خطر عفونت را بالا میبرد. با خراشیدن پوست سد محافظ طبیعی آن از بین میرود و باکتری ها راحتتر وارد محل میشود. در این موقعیت کرم یا قرص آنتیهیستامین میتواند در کم کردن خارش موثر باشد.»
نیش و کنهها را با دقت جدا کنید
باد میگوید وقتی کنه ای شما را میگزد بدنش تماما به پوست شما میچسبد. با استفاده از موچین نوکتیز کنه را در نزدیکترین قسمت ممکن به پوست گرفته و بهآرامی و با فشار یکنواخت به سمت بالا بکشید سپس محل نیش را با آب و صابون بهخوبی شستوشو دهید.
نوینسون اضافه میکند: «اگر اطراف محل نیش حلقهای قرمز ظاهر شود ممکن است نشانه بیماری لایم باشد و در این صورت ضروری است فوراً به پزشک مراجعه کنید چرا که تشخیص و درمان زود هنگام این بیماری باعث کنترل کامل آن میشود.» چاچاتی نیز توصیه میکند که کنه را نگه دارید تا در صورت بروز علائم برای آزمایش به پزشک ارائه شود.
حشرات به گرمای بدن و عرق جذب میشوند بنابراین هرچه پوست گرمتر باشد احتمال گزیدگی بیشتر میشود. باد درباره نیش زنبور میگوید: «برای خارج کردن نیش زنبور از موچین استفاده نکنید چرا که ممکن است زهر بیشتری وارد پوست شود. بهتر است با ناخن تمیز یا لبه کارت بانکی آن را بهآرامی از کنار پوست بیرون بکشید. وقتی زنبور نیش میزند حتی پس از جدا شدن زنبور از پوست مقداری زهر همچنان وارد پوست میشود و لازم است هر چه سریعتر نیش را خارج کنید. البته بیشتر زنبور ها پس از نیش زدن نیش خود را در پوست باقی نمیگذارند. »
داروهای ضد مالاریا را فراموش نکنید
چچاتی میگوید مالاریا ممکن است کشنده باشد به همین دلیل اگر به مناطقی سفر میکنید که مالاریا از طریق پشه منتقل میشود حتماً باید داروهای ضد مالاریا مصرف کنید. نقشههای مالاریا و سایت «Fit for Travel» را بررسی کنید و حتماً با یک متخصص درباره داروهای مناسب مشورت کنید.
نشانههای نیاز به مراقبت پزشکی را بشناسید
باد میگوید واکنش بدن هر فرد به پروتئینهای بزاق حشره یا زهر نیش میتواند باعث واکنش آلرژیک شود، از تورم خفیف گرفته تا شوک آنافیلاکتیک که تنفس را دچار مشکل میکند و زبان را متورم میکند. معمولاً این واکنشها از کودکی تشخیص داده میشوند و افرادی که سابقه این آلرژی را دارند بهتر است همواره اپیپن به همراه داشته باشند. البته برای واکنشهای خفیف کرم آنتیهیستامین یا هیدروکورتیزون کمککننده است اما اگر دچار مشکل تنفسی، سرگیجه یا تورم صورت شدید فوراً به اورژانس مراجعه کنید. همچنین اگر چند روز پس از نیش خوردگی یا گزیدگی ناحیهای قرمز، متورم و داغ ایجاد شد که چرک میکند و گسترش مییابد یا اینکه منجر به تب میشود حتماً به پزشک مراجعه کنید چرا که اینها میتوانند نشانه عفونت باشند.
تهویه هوای مناسبی برقرار کنید
چاچاتی میگوید کولر یا پنکه سقفی را روشن نگه دارید چرا که جریان هوا را به هم میزند و مانع از فرود پشهها میشود. همچنین محیط را خنک میکند که باب میل پشهها نیست و دیاکسیدکربن را پراکنده میکند که در نتیجه آن پشهها سختتر میتوانند انسان را پیدا کنند. برای اثربخشی باید پنجرهها بسته باشد و حتماً از توری محافظ برای پنجره ها و حتی تختتان استفاده کنید.
دوش گرفتن را فراموش نکنید
باد میگوید حشرات به عرق و گرمای بدن جذب میشوند. اگر پوست شما گرم باشد بیشتر در معرض جذب آن ها هستید. خصوصا بعد از ورزش که لاکتیک اسید بیشتری در عرق وجود دارد، حشرات را بیشتر جذب میکند.
برخی افراد ذاتا خوشمزهترند
نوینسون میگوید دلیل مشخصی وجود ندارد که چرا یک نفر بیشتر از دیگری گزیده میشود اما معمولا پوست و بوی بدن نقش بسزایی دارند که تحت تأثیر عواملی مثل رژیم غذایی یا هورمونها بستگی دارند.
باد توضیح میدهد که هر فرد میکروبیوم پوست منحصربهفردی دارد که میتواند جذب یا دفع حشرات گزنده را تحت تاثیر قرار دهد. در این میان ژنتیک هم موثر است به طور مثال پشه ها بیشتر به افرادی با گروه خونی O جذب میشوند. باد همچنین میگوید بارداری به دلیل اینکه دمای پوست بالاتر میرود ممکن است جذب حشرات را بیشتر کند.
چاچاتی میگوید این موضوع به سیستم ایمنی بدن و واکنش شما به نیشها بستگی دارد. بعضی افراد حساستر هستند. نیش پشه در بعضی مناطق دنیا که به آنها عادت ندارید ممکن است بدتر باشد چرا که سیستم ایمنی شما واکنش شدیدتری نشان میدهد. چند نیش اول ممکن است خیلی آزاردهنده باشد اما اگر بعد از مدتی دوباره گزیده شوید بدن بهتر واکنش نشان میدهد.