نقد و بررسی فیلم پارتی از سامان مقدم

آسیانیوز ایران؛ سرویس فرهنگی هنری:

بیست و چهار سال، نزدیک ربع قرن، پس از اکران، «پارتی» سامان مقدم همچنان یکی از بحث‌برانگیزترین فیلم‌های سینمای ایران است. فیلمی که در زمان خود با پرداخت به مسائل حساس سیاسی مانند سرکوب مطبوعات و قتل‌های زنجیره‌ای، جسارتی بی‌سابقه داشت، اما امروز در نگاه دوم، بیشتر از آنکه یک اثر انقلابی به نظر برسد، سندی است بر خودسانسوری هنرمندان در آن دوران.

داستان فیلم حول محور امین حقی (با بازی علی مصفا)، یک روزنامه‌نگار منتقد می‌چرخد که پس از انتشار خاطرات برادر شهیدش، با تهدید، ضرب و شتم و زندان مواجه می‌شود. فیلم با وجود فروش بالای ۱.۲ میلیون نفری، نتوانست از سطحی‌نگری در پرداخت سیاسی فراتر رود و تمام تقصیرها را به گردن یک «عموی شرور» انداخت، بی‌آنکه ساختارهای قدرت را به چالش بکشد. نگار آریانی (هدیه تهرانی) در نقش همسر امین، یکی از نقاط قوت فیلم است؛ زنی که در نبود همسرش، هم نقش مادر را بازی می‌کند، هم روزنامه‌نگار می‌شود و هم برای آزادی شوهرش دست به اقدامات جسورانه می‌زند. اما آیا این شخصیت‌پردازی قوی می‌تواند ضعف‌های اساسی فیلمنامه را جبران کند؟ امروز، «پارتی» بیشتر از یک فیلم سیاسی، یک آینه تاریخی است. آینه‌ای که نشان می‌دهد جامعه ایران چقدر در این دو دهه تغییر کرده و چرا برخی از خطوط قرمز دیروز، امروز حتی برای منتقدان هم عادی به نظر می‌رسند.

سامان مقدم با نخستین ساخته سینمایی‌اش، سیاوش، نشان داد که یک نیروی مهم تازه‌نفس وارد جریان اصلی سینمای ایران شده است. سیاوش از یک طرف به مسائل جوان‌پسند روز می‌پرداخت و از سوی دیگر بحث مهم اختلافات میان نسل قدیم و نسل تازه پاگرفته با عقاید متفاوت را مطرح می‌کرد. سیاوش شاید نگاه چندان عمیقی به مسائل مورد بحث خود نداشت اما توانست ارتباط خوبی با مخاطب عام برقرار کند و نشان داد که مقدم رگ خواب مخاطب جوان را خوب می‌شناسد. پارتی، اثبات دیگری بر این ادعا بود. مقدم این‌بار به‌شکل مستقیم‌تری به مسائل روز سیاسی می‌پرداخت و فیلمی در راستای گفتمان محبوب آن سال‌ها ساخته بود که توانست نظر مخاطب عام را به خود جلب کند.

نقد فیلم پارتی

پارتی ... وقتی این واژه به گوشمان می رسد بنابر سابقه ی فکریمان معانی متفاوتی به ذهنمان می آید از جمله مهمانی ، پارتی و ... و تمام این معانی در فیلم پارتی به تصویر کشیده شده است. امین حقی شخصیت اصلی فیلم برادر شهید است و به وسیله ی شغل خود یعنی روزنامه نگاری خاطرات برادر را منتشر کرده است. مثل همیشه که یک سری از مسائل به مذاق بعضی افراد خوش نمی آید نوشته های او هم باعث عصبانیت گروهی شده و اعتراضاتی را نسبت به او در پی داشته.

امین را دزدیدند، کتک زدند، تهدید کردند ولی چون امین، »حقی« است و جز حق، چیزی نمی گوید به فعالیت خود ادامه داده و مشاهده می کنیم که سرانجام در راه هدف جان خود را از دست می دهد. فیلم غیرقابل پیش بینی است و همانطور که می بینیم در انتهای فیلم غافلگیر شده و متوجه می شویم تمام مسائل پشت پرده زیر سر کسی بوده که فکرش را هم نمی کردیم.

نگار آریانی همسر امین نمونه ی یک زن وفادار است که حتی گاهی نقش یک مرد را برای همسرش بازی می کند. در فیلم می بینیم که نگار می گوید امین مثل کوه یخ می مونه، وقتی بهش تکیه کنی آب می شه و پشتت و خالی می کنه و این جمله نشان می دهد که نگار سعی می کند به جای تکیه به امین، خود برای خود مثل یک کوه پشت و پناه باشد.

زمانی که امین برای بار اول به زندان می افتد تمام تلاش خود را برای آزادی امین می کند و در این راه نیز با او همراه می شود. به خاطر قرار گرفتن در چنین موقعیتی به ناچار بر خلاف عقاید خود عمل کرده و خانه ی خواهر امین را برای پارتی های شبانه اجاره می دهد. آزاد، پیشنهاد اجاره ی خانه را می دهد و مسائل مربوطه را هماهنگ می کند. آزاد، تنها می خواست کمکی به آزادی امین کرده و نشان دهد دیگر بچه نیست ولی وقتی امین آزاد می شود، برخوردی خلاف انتظار با آزاد می کند و این مسئله و مسائلی دیگر باعث می شود آزاد به زندگی خود خاتمه دهد. آزاد نمونه ای از جوان آزاد است که مرزهای دنیای ما را نمی شناخت. تمامی اسامی و صحنه ها حتی موزیک انتخاب شده در سکانس های مختلف با فکر انتخاب شده و پیامی را در بر دارد. در انتها امین کوچک نشان دهنده ی این است که با اینکه امین پدر کشته شده ولی امین های کوچک بسیاری وجود دارند که راه حق را ادامه می دهند و نمی گذارند هیچ مسئله ای راه آنها را از بین ببرد و همیشه حق پیروز است حتی اگر در ظاهر شکست خورده باشد.

فیلم جسورانه نیست...

 «پارتی می‌خواهد سیاسی و جسورانه باشد. از بازداشت و کتک خوردن نویسنده مطبوعات می‌گوید و حتی به ماجرای سوءقصد سعید حجاریان نظر دارد – که در فیلم نافرجام نیست. حتی با پیش کشیدن پای فرزند شهید مطبوعاتی، از انقلاب نسل تازه حرف می‌زند و… اما:

1.  فیلم مدام می‌کوشد کسانی را که نویسنده را کتک زده‌اند موجوداتی ناشناخته تصور کند که انگار از کره مریخ آمده‌اند و نویسنده بیچاره را لت‌وپار کرده‌اند.
2. فیلم می‌کوشد زندان رفتن نویسنده را تا حد یک دعوای خانوادگی پایین بیاورد و در این میان عموی اوست که علیه‌اش توطئه می‌کند و باعث و بانی ۴۰ مورد شکایت و زندان رفتن اوست.
3. فیلم به‌نوعی خواسته نسل جوان را آزادی در برگزاری این‌گونه پارتی‌ها قلمداد می‌کند و در مقابل تذکر می‌دهد که همین نویسنده‌های آزادی‌خواهند که با این خواسته شما مخالفت می‌کنند. در دنیای واقعی، هر دو فرضیه فیلم اشتباه است.
4. فیلم در یک اقدام فرامتنی، نقش بازجوی نویسنده را هم به یکی از روزنامه‌نگاران می‌سپارد که به‌رغم انتسابش به جناح مخالف، باز یک روزنامه‌نگار است. پارتی از حیث داستان‌پردازی و بازی‌ها و بعضی ظرایف ساختاری نکات مثبتی دارد که البته تاثیری در کلیت ناپیوسته فیلم ندارد.

 فیلم از هر گونه مواجهه مستقیم با طرف دیگر دعوا طفره می‌رود. مخالفان امین حقی، بازجو، قاضی و… عملا تصویر نمی‌شوند و همه قضایا به یک دعوای خانوادگی میان عمو و برادرزاده خلاصه می‌شود. پرونده عریض و طویل دادگاه سیاسی، شاکیانی غیر از کارگرهای کارخانه اکبر حقی ندارد. پارتی هرگز قدم به حیطه‌ای که باید در آن روی دهد، نمی‌گذارد و صرفا برای مضمونی که جسارت تصویر و یا تحلیلش را ندارد، شعار می‌دهد. پارتی مشخصا فیلمی با پیام‌هایی مرتبط با وضعیت ملتهب انتهای دهه ۷۰ بود. اما پرسشی که برخی از منتقدان مطرح کردند این بود که آیا مقدم در دومین ساخته سینمایی‌اش توانسته بود تصویری واقعی از جامعه روز بسازد؟ 

مثل همه تصویرهای ارائه‌شده در فیلم‌های سینمای پس از انقلاب، تصویری که فیلم پارتی از جامعه مطبوعاتی ارائه می‌دهد، تصویری غیرواقعی است. پارتی یک فیلم تینیجری است که به مدد صحنه‌های جوان‌پسند، فروش بسیار بالایی خواهد داشت. پارتی موضوع جسورانه‌ای دارد، اما به‌هرحال باید پرداخت قابل‌قبولی هم داشته باشد. قتل‌های زنجیره‌ای، انتخابات مجلس، مشکلات روزنامه‌نگاران در شرایط محدود و… همگی مسائل مهم و حساسیت‌برانگیزی هستند، اما طرح آن‌ها در فیلم پارتی، دلیل اهمیت فیلم نمی‌شود. فیلمنامه چندپاره است و فیلم حداقل ۴ بار تمام می‌شود. مصفا و تهرانی، گلیم خودشان را از آب بیرون می‌کشند، هرچند تهرانی، در مواردی آن کنترل همیشگی را بر بازی‌اش از دست می‌دهد. در این‌جا بیش از آدم‌ها و روابط بین‌شان بر حوادث و رویدادهای اطراف آن‌ها تاکید می‌شود و این موضوع، لطمه جبران‌ناپذیری به ارتباط اثر با بیننده می‌زند. با این همه مقدم، فضای مهمانی‌های شبانه را خوب از کار درآورده است و پرداخت این سکانس‌ها، به نقطه قوت فیلم بدل می‌شود.

داستان فیلم پارتی سامان مقدم

[خطر لو رفتن قصه وجود دارد؛ اگر نمی خواهید داستان فیلم را قبل از دیدن بدانید، به تیتر بعدی مراجعه فرمایید]

 در فیلم پارتی امین حقی، روزنامه‌نگار جوان در هفته‌نامه خود خاطرات برادر شهیدش را که از فرماندهان ارشد سپاه در زمان جنگ بوده به چاپ می‌رساند. حقی توسط افرادی ناشناس تهدید و ربوده می‌شود. او معتقد است می‌توان با گفت‌وگو سوءتفاهم‌ها را رفع کرد اما متوجه می‌شود که آدم‌ربایان تمایلی به گفت‌وگو ندارند. افراد ناشناس او را کتک می‌زنند و می‌گویند به این دلیل که او برادر شهید است نمی‌تواند هر کاری را انجام دهد. سپس او را چشم‌بسته در اطراف شهر رها می‌کنند. مدتی بعد به دلیل شکایت حدود ۴۰ تن و به اتهام تشویش اذهان عمومی و نشر اکاذیب، به دادگاه احضار می‌شود و با تعیین قرار بازداشت موقت تا زمان برگزاری دادگاه به این دلیل که امکان تودیع وثیقه را ندارد راهی زندان می‌شود. او اصرار دارد که از همکاران مطبوعاتی‌اش درخواست کمک برای فراهم کردن وثیقه نشود.

حقی درصدد چاپ خاطرات و نوشته‌های برادرش در کتابی است که به حکم دادگاه به یک‌سال‌ونیم زندان و لغو امتیاز نشریه محکوم می‌شود. در این ضمن همسرش نگار آریانی مجوز چاپ نشریه دیگری را می‌گیرد و فعالیت مطبوعاتی را ادامه می‌دهد. در زمانی که حقی دوران محکومیتش را می‌گذارند همسرش و نیز دوستش علی و پسردایی‌اش آزاد تلاش بسیاری برای رهایی او می‌کنند. آزاد برای به‌دست آوردن پولی برای رهایی حقی، خانه محل سکونت او را که متعقل به خواهرش است برای پارتی‌های شبانه اجاره می‌دهد.

پس از رهایی حقی از زندان و پی بردن به این موضوع، با آزاد برخورد تندی می‌کند و آزاد دل‌شکسته او را ترک و از فرط ناامیدی خودکشی می‌کند. خبر خودکشی آزاد ضربه مهلکی بر روحیه خسته و رنجور حقی وارد می‌کند. او که قرار است به‌زودی پدر شود، بار دیگر تلاش خود را معطوف به چاپ کتاب خاطرات برادر شهیدش می‌کند. از طرفی عمویش اکبر حقی که خود را کاندیدای مجلس کرده سدهای محکمی را جلوی پای برادرزاده‌اش ایجاد می‌کند و حتی با ترفندهایی موفق می‌شود یادداشت‌های برادر شهید حقی را به چنگ آورد تا از آن در دادگاه علیه او استفاده کند. چندی بعد حقی در خیابان به ضرب گلوله دو موتورسوار ناشناس کشته می‌شود.

عوامل و بازیگران فیلم پارتی

• نویسنده و کارگردان: سامان مقدم
• مدیر فیلمبرداری: بهرام بدخشانی
• تدوینگر: محمدرضا مویینی
• موسیقی: کارن همایونفر
• بازیگران: هدیه تهرانی، علی مصفا، مهدی خیامی، سروش گودرزی، اسماعیل شنگله، محمد قومی، سید ابراهیم بحرالعلومی
• تهیه‌کننده: مرتضی شایسته.

جایزه‌ها و آمار فروش فیلم پارتی

موفقیت‌های فیلم پارتی در جشنواره‌ها و جوایز معتبر سینمای ایران به شرح زیر است:

نوزدهمین دوره جشنواره فیلم فجر (۱۳۷۹)

• دریافت سیمرغ بلورین بهترین تدوین (محمدرضا مویینی)
• سه نامزدی در رشته‌های: بهترین صدابرداری (اسحاق خانزادی)، بهترین صداگذاری (اسحاق خانزادی) و بهترین بازیگر نقش اول مرد (علی مصفا)

پنجمین دوره جشن دنیای تصویر (جشن حافظ) (۱۳۸۰)

• نامزد جوایز بهترین صدابرداری و صداگذاری (اسحاق خانزادی) و بهترین تدوین(محمدرضا مویینی)

پنجمین دوره جشن سینمای ایران (جشن خانه سینما) (۱۳۸۰)

• سه نامزدی در رشته‌های بهترین بازیگر مرد (مصفا)، بهترین طراحی صحنه (پروین صفری) و بهترین طراحی لباس (صفری)

اکران فیلم پارتی

پارتی، بلافاصله بعد از نمایش در جشنواره فجر، به‌عنوان یکی از گزینه‌های اکران نوروز برگزیده و به‌عنوان اولین فیلم اکران ۱۳۸۰ از ۱۶ اسفند ۱۳۷۹ روی پرده رفت. حاصل کار، یک موفقیت تجاری قابل‌توجه بود. این فیلم در همان ۲ هفته نمایش در سال ۱۳۷۹ توانست بیش از ۲۱۸ هزار مخاطب را به خود جذب کرده و در رتبه بیست و پنجم پرمخاطب‌ترین و بیست و دوم پرفروش‌ترین فیلم‌های سال قرار گیرد. موفقیت فیلم در سال ۸۰ هم ادامه داشت. پارتی در آن سال با جذب بیش از ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در رتبه پنجم پرتماشاگرترین و پرفروش‌ترین فیلم‌های سال قرار گرفت. اگر آمار دو هفته آخر سال ۷۹ را هم به آمار سال ۸۰ اضافه کنیم، پارتی به سومین فیلم پرمخاطب و پرفروش سال ۱۳۸۰ تبدیل می‌شود.

نتیجه‌گیری

بیش از ۲ دهه پس از اکران پارتی و در تماشای دوباره، می‌توان به ۲ نکته کلیدی اشاره کرد:

فارغ از مشکلات فنی فیلم که منتقدان به‌درستی و با جزییات به آن‌ها اشاره کردند، می‌توان این نکته را ذکر کرد که قرار نیست تمام آثار مرتبط با وقایع سیاسی روز، فیلم‌هایی عمیق با تحلیل‌هایی چندبُعدی باشند. بعضی از فیلمسازان از شرایط به‌وجودآمده استفاده (نه لزوما سوءاستفاده) می‌کنند تا آثاری ژورنالیستی با تاریخ مصرف مشخص بسازند. پارتی یکی از همین فیلم‌ها بود؛ فیلمی که قرار بود مخاطب عام را با شعارهای مُد روز و نمایش تصاویری از خواسته‌های اولیه آن‌ها به خود جذب کند و در رسیدن به این هدف هم موفق عمل کرد. در چنین شرایطی، عجیب نیست که امروز ایرادات نه‌چندان کم‌شمار فیلم بیش از برانگیزانندگی سیاسی‌اش جلب نظر می‌کنند. البته این ویژگی قرار نیست باعث ساده‌گیری منتقدان و نادیده گرفتن نقاط ضعف فیلم‌ها شود. فراموش نکنیم که تعدادی از بهترین فیلم‌های تاریخ سینما (به‌عنوان مثال کازابلانکا)، آثاری عامه‌پسند محسوب می‌شوند که اتفاقا در زمان ساخت قرار بود پیغامی متناسب با شرایط روز جامعه را به تماشاگر منتقل کنند اما در عین حال از نظر کیفی هم در سطح بالایی قرار دارند.

بسیاری از فیلم‌ها در گذر زمان کارکردهای متفاوتی پیدا می‌کنند. از این نظر، پارتی نمونه‌ای جالب و قابل بررسی است. در زمان ساخت، پارتی فیلمی با موضوعی جسورانه بود که در پرداخت گاه جسورانه عمل می‌کرد و گاه رویکردی محافظه‌کارانه داشت (از جمله سکانس گفت‌وگوی امین حقی با خبرنگار بی‌بی‌سی و تاکید گل‌درشت فیلم بر این‌که امین در واقع یک «خودی» است که از جانب نگاه رسمی به‌عنوان یک «غیر خودی» طرد می‌شود) اما جامعه ایران از انتهای دهه ۷۰ تا کنون مسیری پرتلاطم و طولانی را با سرعتی به‌مراتب بیش از یک کشور باثبات طی کرده است. به همین دلیل امروز ممکن است رویکرد پارتی در قبال مسائل طرح‌شده برای ما حتی دست‌به‌عصا و ترسو به‌نظر برسد. پارتی که در زمان نمایش عمومی نوید توان عبور (ولو ناقص) از برخی از خطوط قرمز را می‌داد، امروز در تماشای دوباره کارکرد متفاوتی پیدا کرده و به سند جالبی در مورد محدودیت‌هایی تبدیل شده است که حتی ترمز برخی از نیروهای جسورتر فرهنگ آن دوران را می‌کشید یا آن‌ها را به خودسانسوری وادار می‌کرد. به‌شکل جالبی، تامل در فیلم پارتی می‌تواند به آینه‌ای تبدیل شود که در آن می‌توانیم بالا رفتن سطح خواسته‌های خودمان را در طول این ۲ دهه یادآوری کنیم و، با وجود تمام محدودیت‌ها، به آینده جامعه‌ای که در طول این سال‌ها تا این حد بالغ‌تر شده امیدوار شویم.

نقاط قوت

• بازی درخشان علی مصفا و هدیه تهرانی
• پرداخت جسورانه به موضوعاتی مثل سرکوب مطبوعات (در آن زمان)
• صحنه‌های تاثیرگذار از مهمانی‌های شبانه و فضای مطبوعاتی دهه ۷۰
• موفقیت تجاری چشمگیر (۱.۲ میلیون مخاطب در سال ۱۳۸۰)

نقاط ضعف

• فیلمنامه چندپاره و گاه متناقض
• کاهش تمام مشکلات سیاسی به یک «دعوای خانوادگی» (نقش عموی شرور)
• عدم پرداخت واقع‌گرایانه به ساختارهای قدرت
• شخصیت‌پردازی ضعیف از مخالفان امین حقی (همه مانند آدم‌های فضایی رفتار می‌کنند!)