آسیانیوز ایران؛ سرویس اقتصادی:
نفت، این طلای سیاه، کماکان یکی از تعیینکنندهترین متغیرها در معادلات قدرت و اقتصاد جهانی است. تازهترین ارزیابیها از سهم کشورها از این ثروت طبیعی، نقشه آشنایی را ترسیم میکند که در آن، ثروت متمرکز در دستان معدودی از ملتهاست. بر اساس این آمار، سهم بزرگی از ذخایر نفتی جهان، یعنی رقمی فراتر از ۹۰ درصد، در انحصار چند کشور محدود است. این تمرکز شدید، موقعیت استراتژیک این کشورها را در اقتصاد جهانی پررنگ میکند. در صدر این فهرست، ونزوئلا ایستاده است؛ کشوری که با ۳۰۳ میلیارد بشکه، بزرگترین ذخایر نفت خام جهان را در اختیار دارد. اما این گنجینه عظیم، به دلیل چالشهای داخلی، نتوانسته است به جایگاه واقعی خود در تولید جهانی دست یابد. در رده دوم، عربستان سعودی قرار دارد؛ سلطان بلامنازع نفت اوپک که با ۲۶۷ میلیارد بشکه ذخیره، یکی از تأثیرگذارترین بازیگران در بازار انرژی است. این کشور توانسته است منابع خود را به شکلی مؤثر به تولید و ثروت تبدیل کند. و سپس نوبت به ایران میرسد؛ کشوری با تمدن کهن که با ۲۰۹ میلیارد بشکه، عنوان سومین دارنده بزرگ ذخایر نفتی جهان را یدک میکشد. این جایگاه، پتانسیل عظیم و موقعیت بینظیر ایران را در جغرافیای انرژی جهان نشان میدهد.
اما این پایان ماجرا نیست. کارشناسان و تحلیلگران بازار نفت هشدار میدهند که داشتن ذخایر عظیم به تنهایی برای تبدیل شدن به یک قدرت نفتی کافی نیست. آنچه که در نهایت تعیینکننده است، توانایی بهرهبرداری از این منابع و تبدیل آن به جریان پایدار درآمدی است. کانادا، عراق و امارات متحده عربی با ذخایری به ترتیب ۱۶۳، ۱۴۵ و ۱۱۳ میلیارد بشکهای، دیگر بازیگران اصلی این عرصه هستند. هر یک از این کشورها با توجه به راهبردها و توانمندیهای خود، نقش متفاوتی در بازار جهانی نفت ایفا میکنند. در نهایت، این آمار به ما یادآوری میکند که اگرچه سهم ایران از کیک نفتی جهان سهمی قابل توجه است، اما بهرهگیری کامل از این موهبت الهی، نیازمند عبور از چالشهای فناورانه و سرمایهای است.
تحلیل جایگاه استراتژیک ایران در نقشه انرژی جهان
جایگاه سوم ایران در بین دارندگان بزرگ ذخایر نفتی، موقعیت بیبدیلی را برای این کشور در معادلات منطقهای و جهانی ایجاد کرده است. این حجم از منابع، یک دارایی راهبردی و اهرم قدرت برای ایران محسوب میشود. وجود این ذخایر عظیم در خاک ایران، این کشور را به یکی از کانونهای ثقل سازمانهای بینالمللی انرژی مانند اوپک تبدیل کرده است. ایران همواره به عنوان یکی از بازیگران تأثیرگذار در تصمیمگیریهای این سازمان عمل کرده است. با این حال، این جایگاه با مسئولیتهای بزرگی نیز همراه است. حفظ امنیت و حاکمیت بر این منابع و همچنین مدیریت خردمندانه آن برای نسلهای آینده، از جمله وظایف خطیری است که بر عهده تصمیمگیران کشور است.
شکاف بین ذخایر و تولید؛ چالش اصلی ایران
اگرچه ایران از نظر حجم ذخایر در جایگاه سوم جهان قرار دارد، اما از نظر سطح تولید روزانه نفت، این جایگاه با افت قابل توجهی روبرو است. این شکاف، نشاندهنده وجود موانع داخلی و خارجی در مسیر بهرهبرداری کامل از منابع است. تحریمهای بینالمللی سالهاست که مانند زنجیری بر پای صنعت نفت ایران افتاده و مانع از جذب سرمایهگذاری و انتقال فناوریهای روز شده است. این مسئله، روند توسعه میادین نفتی و افزایش ظرفیت تولید را با کندی مواجه کرده است. علاوه بر تحریمها، فرسودگی زیرساختها و تأسیسات نفتی و همچنین نیاز به نوسازی فناوریهای استخراج، از دیگر چالشهای پیش روی صنعت نفت کشور است. حل این مشکلات نیازمند عزم ملی و مدیریت جهادی است.
مقایسه تطبیقی با سایر کشورهای صاحب ذخایر
ونزوئلا، اگرچه در صدر فهرست قرار دارد، اما به دلیل مشکلات شدید اقتصادی و مدیریتی، نتوانسته است از این موهبت بهره چندانی ببرد. تولید روزانه این کشور در مقایسه با ذخایر عظیم آن، ناچیز است. در مقابل، عربستان سعودی نمونه موفقیتی از کشوری است که هم ذخایر بزرگی در اختیار دارد و هم با برنامهریزی بلندمدت و سرمایهگذاری مستمر، توانسته است به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت جهان تبدیل شود. امارات متحده عربی نیز با وجود دارا بودن ذخایری کمتر از ایران، با به کارگیری مدیریت مدرن و ایجاد فضای مناسب برای سرمایهگذاری خارجی، توانسته است ارزش افزوده بیشتری از منابع نفتی خود ایجاد کند.
الزامات تبدیل ذخایر به قدرت و ثروت ملی
برای تبدیل این ذخایر زیرزمینی به قدرت و رفاه ملی، نیازمند یک راهبرد جامع و همهجانبه هستیم. این راهبرد باید شامل جذب سرمایهگذاری، انتقال فناوری و تربیت نیروی انسانی متخصص باشد. بهرهبرداری بهینه از میادین مشترک نفتی به عنوان یک اولویت urgent باید در دستور کار قرار گیرد. جلوگیری از استحصال توسط همسایگان و حفظ حقوق ملی در این میادین، از اهمیتی حیاتی برخوردار است. همچنین، حرکت به سمت تکمیل زنجیره ارزش نفت و گاز و توسعه پالایشگاهها و صنایع پاییندستی میتواند سودآوری این منابع را به طور تصاعدی افزایش دهد و از خامفروشی که کمترین عایدی را دارد، جلوگیری کند.
چشمانداز آینده و جایگاه نفت در اقتصاد ایران
با وجود تلاشهای جهانی برای کاهش وابستگی به سوختهای فسیلی، پیشبینی میشود که نفت تا دهههای آینده همچنان نقش کلیدی در سبد انرژی جهان ایفا خواهد کرد. این امر، فرصتی طلایی برای ایران ایجاد میکند. با رفع تحریمها و عادیسازی روابط بینالملل، ایران میتواند با جذب سرمایه و فناوری، شکاف بین ذخایر و تولید خود را پر کند و سهم بیشتری از بازار جهانی نفت را به دست آورد. در بلندمدت، اما باید به فکر کاهش وابستگی بودجه کشور به درآمدهای نفتی بود. سرمایهگذاری درآمدهای نفتی در بخشهای مولد اقتصادی دیگر، میتواند آینده اقتصاد ایران را در برابر نوسانات قیمت نفت بیمه کند.