آسیانیوز ایران؛ سرویس اقتصادی:
در حالی که سالهاست بحث درباره قیمت سوخت و یارانه پنهان آن یکی از موضوعات داغ اقتصادی کشور است، اعلام تازه سخنگوی صنف جایگاهداران سوخت، پرده از حقایق تازهای برداشت. بر اساس این اعلام، درآمد دولت از فروش هر لیتر بنزین که به دست مصرفکننده میرسد، تنها ۲۰۰ تومان است. رقمی که در مقایسه با قیمت فروش، بسیار ناچیز به نظر میرسد. این موضوع پرسشهای زیادی را درباره هزینههای واقعی تولید، انتقال و توزیع بنزین در کشور ایجاد میکند. اینکه سهم هر یک از حلقههای زنجیره تأمین سوخت چقدر است و آیا این مدل اقتصادی پایدار است؟ اما وضعیت برای گازوئیل به مراتب بدتر گزارش شده است. سخنگوی صنف جایگاهداران میگوید در بخش گازوئیل نه تنها سوددهی وجود ندارد، بلکه جایگاهها حتی هزینههای عملیاتی خود را نیز نمیتوانند تأمین کنند. این مسئله میتواند توضیحدهنده برخی از مشکلات و کمبودها در تأمین سوخت دیزل در کشور باشد. وقتی فعالیت در این حوزه اقتصادی توجیهی ندارد، طبیعی است که انگیزه برای سرمایهگذاری و خدماتدهی مطلوب کاهش یابد. این آمار و ارقام میتواند زنگ خطری برای مسئولان و سیاستگذاران بخش انرژی باشد. آیا مدل فعلی قیمتگذاری سوخت پاسخگوی نیازهای واقعی اقتصاد کشور است؟
از سوی دیگر، این پرسش مطرح میشود که اگر درآمد دولت از هر لیتر بنزین تنها ۲۰۰ تومان است، پس مابقی هزینهها به چه صورت تأمین میشود و آیا این رقم با هزینههای واقعی استخراج، پالایش و توزیع همخوانی دارد؟ پاسخ به این پرسشها میتواند راه را برای یک بازنگری اساسی در سیاستهای انرژی کشور و حرکت به سمت یک نظام قیمتگذاری عادلانه و شفاف هموار کند.
تحلیل اقتصادی درآمد ۲۰۰ تومانی دولت از بنزین
درآمد ۲۰۰ تومانی دولت از هر لیتر بنزین در شرایطی مطرح میشود که قیمت جهانی این محصول نوسانات زیادی دارد. این رقم ممکن است با هزینههای واقعی استخراج نفت خام، پالایش و توزیع همخوانی نداشته باشد. اگر این رقم را با قیمت فروش بنزین مقایسه کنیم، متوجه میشویم که سهم دولت از فروش بنزین بسیار ناچیز است. این مسئله میتواند نشاندهنده یارانه پنهان بزرگی باشد که دولت به صورت غیر مستقیم به مصرف سوخت میدهد. در شرایط فعلی و افزایش هزینههای عملیاتی، این درآمد ناچیز میتواند ادامه فعالیت چرخه تولید و توزیع سوخت را با چالش مواجه کند. نیاز به بازنگری در مدل درآمدزایی دولت از سوخت کاملاً محسوس است.
بحران در بخش گازوئیل و پیامدهای آن
اظهارات سخنگوی صنف جایگاهداران درباره گازوئیل بسیار نگرانکننده است. وقتی حتی هزینههای اپراتوری جایگاهها نیز تأمین نمیشود، طبیعی است که کیفیت خدمات کاهش یابد. این وضعیت میتواند بر بخش حمل و نقل کشور که عمده مصرفکننده گازوئیل است، تأثیر منفی بگذارد. ناوگان حمل و نقل جادهای کشور برای ترددهای خود به تأمین منظم و باکیفیت گازوئیل وابسته است. اگر این مشکل به صورت ریشهای حل نشود، ممکن است شاهد کاهش انگیزه جایگاهداران برای ارائه خدمات گازوئیل باشیم. این مسئله به ویژه در جادههای بینشهری میتواند مشکلات بزرگی ایجاد کند.
مقایسه با استانداردهای بینالمللی
در بسیاری از کشورهای جهان، سهم دولت از قیمت سوخت بسیار بیشتر از این ارقام است. این درآمد معمولا از طریق مالیات بر سوخت تأمین میشود و منبع درآمد مهمی برای دولتها محسوب میشود. در کشورهای توسعهیافته، درآمدهای حاصل از مالیات بر سوخت صرف توسعه زیرساختهای حمل و نقل، حفظ محیط زیست و پروژههای اجتماعی میشود. این مدل هم برای دولت درآمدزاست و هم به توسعه پایدار کمک میکند. مدل فعلی ایران در قیمتگذاری سوخت با استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارد. این مسئله نه تنها باعث اتلاف منابع ملی میشود، بلکه انگیزه برای مصرف بهینه را نیز کاهش میدهد.
تأثیر بر اقتصاد ملی و بودجه دولت
درآمد ناچیز دولت از فروش سوخت، باعث شده که این منبع درآمدی که میتواند به بودجه عمومی کشور کمک کند، به شکل تاثیرگذاری استفاده نشود. این در حالی است که دولت سالانه هزینههای سنگینی برای استخراج، پالایش و واردات سوخت متحمل میشود. اگر این هزینهها با درآمدهای حاصل از فروش سوخت همخوانی نداشته باشد، یارانه پنهان بزرگی پرداخت میشود. اصلاح این روند میتواند به کاهش کسری بودجه دولت کمک کند و منابع آزاد شده را در اختیار دولت برای سرمایهگذاری در بخشهای مولدتر قرار دهد.
راهکارهای برونرفت از وضعیت فعلی
- شفافسازی کامل هزینههای زنجیره تأمین سوخت از استخراج تا توزیع ضروری است. حتی میتوان مدل اقتصادی دقیقی برای قیمتگذاری سوخت طراحی کرد.
- تعریف یک نظام عادلانه مالیات بر سوخت که هم به درآمدزایی دولت کمک کند و هم به مصرف بهینه سوخت بینجامد، از دیگر راهکارهای بنیادین است.
- حمایت هدفمند از گروههای کمدرآمد به جای یارانه سراسری سوخت، میتواند هم به عدالت اجتماعی کمک کند و هم از اتلاف منابع ملی جلوگیری کند.