اقتصاد سنگی

آسیانیوز ایران؛ سرویس اقتصادی:

مهندس منوچهر خردمندی -  در صنعت ساختمان سازی، استفاده از سنگها با توجه به ویژگی های فیزیکی و ظاهری آنها موضوع اجتناب ناپذیری بوده و در دیوار کف، پله، نما، پیاده رو و... از سنگها استفاده فراوان به عمل میآید. بدیهی است که لازمه تأمین سنگهای ساختمانی و نما، استخراج بیشتر این سنگها از معادن و فرآوری آنها در کارخانجات سنگ بری است .  استفاده از سنگ‌های نما به دلیل مقاومت بالا، زیبایی و تنوع ظاهری، عایق حرارت و صوت بودن و افزایش ارزش ملک مزایای فراوانی دارد. با این حال استفاده از سنگ نما، معایبی همچون هزینه بالا، زمان‌بر بودن نصب، نیاز به سازه مقاوم و حساسیت به شرایط محیطی نیز وجود دارد. علاوه بر این، عوامل تخریب مانند رطوبت، یخ‌زدگی، تراکم آلاینده‌ها، ترک خوردگی و نصب نادرست می‌توانند باعث آسیب به سنگ‌ها و کاهش دوام آن‌ها شوند.

یکی از مهمترین نتایج منفی صنعت سنگ ساختمانی براکوسیستم طبیعی زمین، انباشت حجم عظیمی(سالانه حدود 57 میلیون تن)  از ضایعات خصوصاً ضایعات کارخانجات فرآوری سنگ به صورت دپوهای رها شده در سطح زمین است. این کار باعث تأثیر مستقیم بر محیط زیست توسط واکنشهای ژئو شیمیایی میشود.

اثرات ژئوشیمیایی منفی بر اکوسیستم های طبیعی، آلودگی آب ها، از بین رفتن پوشش گیاهی و تأثیر منفی آن بر اکوسیستم منطقه و زندگی حیوانات، از بین رفتن شکل و چشم انداز طبیعی زمین، انتشار ذرات گرد و غبار و مواد سمی در هوا، دست خورده شدن خاکها و آلودگی صوتی از این عمل بر اکوسیستم آبی، خاکی، هوا و موجودات زنده است. امروزه به دلیل ملاحظات زیست محیطی، پایین آوردن هزینه های ساخت (سیمان و ماسه، دستمزد و زمان اجرا) رویکردها به اجرای خشک، به ویژه در قسمت نمای ساختمان ها در حال توسعه می باشد.

نمای خشک یکی از سیستم‌های نوین و پیشرفته در طراحی و اجرای نمای ساختمان‌هاست که در آن، پوشش‌های خارجی به صورت غیرمستقیم و بدون استفاده از ملات یا چسب‌های سنتی نصب می‌شوند. در روش اجرای نمای خشک، مصالحی مانند سنگ، سرامیک، فلز یا شیشه به کمک پیچ و بست‌های فلزی به ساختار اصلی ساختمان متصل می‌شوند. هر چند که به علت کمبود نیروی انسانی متخصص و عدم تولید انبوه قطعات و اتصلات فلزی در این روش ممکن است در کوتاه مدت به صرفه سازندگان و تولید کنندگان ساختمان نباشد. در مجموعه مباحث مقررات ملی ساختمان ( 5،19،21،22و به ویژه مبحث 4) به خوبی بر استفاده از دانش و توان فنی و اجرایی جهت انجام نمای ساختمان تاکید گردیده که به واقع اجرای سنگ نما به روش معمول (دوغاب ماسه و سیمان ) نمی تواند انتظارات مقررات ملی ساختمان را برآورده نماید.

سنگ و اقتصاد 

تحلیل جایگاه ایران در بازار جهانی سنگ پلاک

ایران از نظر تنوع، حجم ذخایر و کیفیت سنگ‌های طبیعی جزو کشورهای شاخص جهان است. برآوردها نشان می‌دهد بیش از ۶۰ نوع سنگ تزئینی و ساختمانی در ایران شناسایی شده است. حدود ۶ میلیارد تن ذخیره قطعی انواع سنگ ساختمانی وجود دارد. ایران حدود ۱۰٪ ذخایر شناخته‌شده سنگ تزئینی جهان را در اختیار دارد. سنگ‌های شاخص صادراتی ایران شامل: تراورتن‌های محلات، آذرشهر و تکاب ، مرمرهای قروه، خوی، کردستان، و یزد، گرانیت‌های نهبندان و نطنز می باشد. 

تولید و صادرات

ظرفیت تولید سالانه سنگ ساختمانی ایران

ظرفیت تولید سالانه سنگ ساختمانی ایران حدود ۱۲ تا ۱۴ میلیون تن است. حدود ۵۰٪ این تولید فرآوری و پلاک‌سازی می‌شود (در بیش از ۲ هزار واحد سنگ‌بری فعال). صادرات سالانه (سنگ خام و پلاک‌شده) در سال‌های اخیر بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار بوده است. از این میان حدود ۶۰٪ مربوط به سنگ پلاک فرآوری‌شده است. عمده کشورهای مقصد بازار ایران، چین، ترکیه، عراق، اسپانیا  و ایتالیا می باشد. ارزش صادرات سالیانه رقبای ایران یعنی چین با درآمد ۱۰ تا ۱۲ میلیارد،  هند ۴ تا ۵ میلیارد،  ترکیه ۲ تا ۳ میلیارد و ایتالیا ۲ میلیارد دلار  در رده های بالا قرار داشته اند. ایران با رقم ۰٫۳ تا ۰٫۵ میلیارد دلار در رده پایین قرار دارد و این در حالیست که ما دارای ذخایر زیاد در رده اول جهانی بوده اما از نظر ارزش افزوده و صادرات فرآوری‌شده عقب‌تر از سایر رقبا قرار گرفته ایم. دور از ذهن نمی باشد که مقداری از صادرات سنگ ایران در کشورهای دیگر فرآوری می گردد.

فرصت‌ها و راهبردهای پیشنهادی

برای توسعه صادرات بایستی کارهایی انجام گرفت که می توان به مواردی  از آن اشاره نمود.

• توسعه صادرات سنگ پلاک با برند ایرانی

راه‌اندازی برند ملی برای تراورتن و مرمر ایران، مشابه برند “Carrara Marble” در ایتالیا.

• سرمایه‌گذاری در تکنولوژی فرآوری

استفاده از اره‌های الماسه مدرن و خط تولید تمام‌اتومات برای کاهش ضایعات و افزایش کیفیت سطح.

• ایجاد خوشه‌های صنعتی سنگ

تجمیع معادن و کارخانه‌ها در مناطق خاص (مثل محلات و آذرشهر) جهت کاهش هزینه‌های تولید و حمل.

• هدفگیری بازارهای منطقه‌ای جدید

کشورهای حاشیه خلیج فارس، آسیای میانه و آفریقا در حال رشد ساخت‌وساز هستند و ظرفیت بالایی برای صادرات سنگ پلاک ایران دارند.

• توسعه صنایع پایین‌دستی

تولید محصولات نهایی از سنگ پلاک مثل روشویی سنگی، میزهای مرمر و قطعات دکوراتیو برای افزایش ارزش افزوده.

جمع‌بندی اقتصادی

ایران در منابع سنگ طبیعی و هزینه استخراج پایین، یکی از قدرت‌های بالقوه جهان است. اما سهمش از بازار جهانی کمتر از ۱٪ است، در حالی که می‌تواند با توسعه فرآوری و بازاریابی مدرن، این سهم را از ۳٪ تا ۵٪ افزایش داد. با چنین رشدی، درآمد صادراتی سنگ ایران می‌تواند تا سال ۲۰۳۰ به حدود ۱٫۵ تا ۲ میلیارد دلار در سال برسد. با تغییر الگو و استفاده از مصالح نوین در نماسازی ساختمانها از جمله سنگهای مصنوعی به واسطه افزایش زیبایی و تنوع طرح و رنگ در نمای داخلی و نمای بیرونی ساختمان ها، سنگ فرش و کف پوش ها و همچنین محوطه سازی های بیرونی و  کاهش  وزن  ساختمان در بهبود رفتار آن در قبال امواج زلزله بایستی بصورت فراگیر در دستور کار متولیان امور قرار گرفته و ضمن برآورده نمودن موارد فنی و قانونی مجموعه مباحث پیشگفته در  مقررات ملی ساختمان بتوان با صادرات این حصول بیش از گذشته در توسعه اقتصادی کشور مشارکت نمود.