آیا مذاکرات ایران و آمریکا از سر گرفته می‌شود؟

صحنه روابط ایران و آمریکا یک بار دیگر شاهد نمایشی پیچیده از موضع‌گیری‌های متضاد و پیام‌های پنهان است. نمایشی که در آن تکذیب و تأیید در کنار هم به پیش می‌روند و کارشناسان را به تحلیل واداشته‌اند. از یک سو علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، با صراحت از «ناسازگاری ذاتی» و «تقابل منافع» با آمریکا سخن می‌گوید، اما برای اولین بار درخواست همکاری با واشنگتن را مشروط به شرایطی می‌داند. از سوی دیگر دونالد ترامپ ادعا می‌کند ایران «به شدت خواهان توافق» است.

این اظهارات متقابل در حالی مطرح می‌شود که وزارت خارجه ایران با قاطعیت هرگونه تبادل پیام با آمریکا را رد می‌کند. اما سخنگوی دولت در اظهاراتی متناقض، دریافت پیام برای ازسرگیری مذاکرات را تأیید کرده است. سفر ناگهانی مجید تخت‌روانچی به عمان نیز بر ابهامات افزوده است. اگرچه مقامات ایرانی این سفر را مرتبط با آمریکا نمی‌دانند، اما منابع دیپلماتیک از انتقال پیام از این طریق خبر می‌دهند.

عمان که پیش از این نیز در مذاکرات هسته‌ای نقش میانجی داشته، بار دیگر به عنوان پل ارتباطی بین تهران و واشنگتن ظاهر شده است. بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان، از امیدواری برای ازسرگیری مذاکرات سخن گفته است. تکذیب‌های مکرر وزارت خارجه ایران در حالی است که تجربه گذشته نشان می‌دهد تهران معمولاً پیش از شروع مذاکرات رسمی، مسیر تکذیب و انکار را در پیش می‌گیرد. این رویکرد بخشی از استراتژی چانه‌زنی دیپلماتیک ایران محسوب می‌شود. کارشناسان معتقدند فضای فعلی حاکی از تمایل هر دو طرف برای کاهش تنش است، اما هیچ یک نمی‌خواهند در موضع ضعف ظاهر شوند. همین امر باعث شده تا گفتگوها در پشت صحنه و از طریق میانجی‌ها ادامه یابد. اکنون پرسش این است که آیا این بار نیز شاهد تکرار الگوی گذشته خواهیم بود؟ الگویی که در آن تکذیب‌های رسمی، مقدمه‌ای برای مذاکرات پنهان می‌شوند.

مواضع اخیر رهبر جمهوری اسلامی از چند جهت حائز اهمیت است؛ این اولین بار است که وی به صراحت از امکان همکاری با آمریکا تحت شرایط خاص سخن می‌گوید. این تغییر لحن می‌تواند نشان از انعطاف جدید در رویکرد ایران باشد. تأکید بر «ناسازگاری ذاتی» و در عین حال اشاره به امکان همکاری، نوعی دوگانگی حساب شده در گفتمان رسمی ایران محسوب می‌شود. این رویکرد به تهران امکان می‌دهد هم اصولگرایان را راضی نگه دارد و هم فضایی برای مذاکره ایجاد کند. تفسیر این مواضع نیازمند درک شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی ایران است. به نظر می‌رسد فشارهای اقتصادی و بین‌المللی، تهران را به بازنگری در استراتژی خود واداشته است.

اظهارات ترامپ درباره تمایل ایران برای توافق، بخشی از استراتژی روانی وی محسوب می‌شود. او می‌کوشد با این ادعاها، ایران را در موضع نیازمند به توافق نشان دهد. تأکید ترامپ بر موفقیت عملیات علیه تاسیسات هسته‌ای ایران نیز با هدف تقویت تصویر او در داخل آمریکاست. او می‌خواهد خود را رئیس‌جمهوری نشان دهد که توانسته تهدید هسته‌ای ایران را مهار کند. رویکرد ترامپ ترکیبی از فشار حداکثری و اعلام آمادگی برای مذاکره است. این استراتژی دو بعدی به او امکان می‌دهد همزمان هم تهدید کند و هم گفتگو را پیش ببرد.

عمان بار دیگر نقش کلیدی خود به عنوان میانجی بین ایران و آمریکا را ایفا می‌کند. موقعیت بی‌طرف این کشور و روابط خوب با هر دو طرف، آن را به محمل مناسبی برای انتقال پیام‌ها تبدیل کرده است. سفر مجید تخت‌روانچی به مسقطعلی رغم تکذیب‌های رسمی، به احتمال زیاد مرتبط با انتقال پیام‌های آمریکا بوده است. الگوی مشابهی در مذاکرات منتهی به برجام نیز مشاهده شده بود. عمان با حفظ اعتماد هر دو طرف، می‌تواند به کاهش سوءتفاهم‌ها و ایجاد فضای مناسب برای گفتگو کمک کند. این نقش در شرایط فعلی بسیار حیاتی است.

تفاوت اظهارات سخنگوی دولت و وزارت خارجه ایران نشان از اختلاف دیدگاه در درون حکومت دارد. به نظر می‌رسد جناح‌های مختلف نظرات متفاوتی درباره چگونگی برخورد با آمریکا دارند. تکذیب‌های وزارت خارجه ممکن است بخشی از تاکتیک چانه‌زنی باشد. ایران می‌خواهد با نشان دادن بی‌علاقگی به مذاکره، موقعیت بهتری در مذاکرات آینده داشته باشد. این تناقض‌گویی‌ها همچنین می‌تواند ناشی از عدم هماهنگی بین نهادهای مختلف باشد. در نظام پیچیده سیاسی ایران، گاهی نهادهای موازی نظرات متفاوتی ارائه می‌دهند.

با توجه به مواضع اخیر دو طرف، به نظر می‌رسد تمایل محدودی برای کاهش تنش وجود دارد. اما فاصله بین دو کشور همچنان بسیار زیاد است. مذاکرات در صورت وقوع، متمرکز بر مسائل هسته‌ای خواهد بود. آمریکا بر محدودیت برنامه هسته‌ای ایران تأکید خواهد کرد و ایران نیز خواهان لغو تحریم‌هاست. سناریوی محتمل، ادامه مذاکرات محدود و پشت پرده از طریق میانجی‌هاست. احتمال رسیدن به توافق جامع در کوتاه‌مدت بسیار کم به نظر می‌رسد.