آسیانیوز ایران؛ سرویس اقتصادی:
شایعات در فضای بازار برنج همچون موجی گسترده شده بود. خبری که نوید شفافیت بیشتر در قیمتها را میداد و بر زبان بسیاری از مصرفکنندگان جاری شده بود. این خبر به سرعت در رسانهها و شبکههای اجتماعی پیچید. بر اساس این شایعه، قرار بود تا کیسههای برنج از این پس حاوی قیمت مصرفکننده باشند. بسیاری از مردم این اقدام را راهکاری برای مهار گرانی و ایجاد شفافیت میدانستند. امیدواری برای کنترل بازار و کاهش سودجویی برخی از فروشندگان ایجاد شده بود. این تصور به وجود آمده بود که با درج نرخ روی بستهها، دیگر جایی برای افزودن قیمت به صورت سلیقهای وجود نخواهد داشت. مصرفکننده میتوانست با اطمینان بیشتری خرید کند و از قیمت واقعی محصول آگاه شود. اما این امید دوام چندانی نداشت.
در روزهای گذشته، اخباری مبنی بر ابلاغ بخشنامهای از سوی وزارت جهاد کشاورزی منتشر شد. این اخبار حاکی از آن بود که درج قیمت مصرفکننده بر روی کیسههای برنج به یک الزام قانونی تبدیل شده است. اما این داستان پایانی غیرمنتظره داشت. اکنون و با گذشت چند روز از انتشار گسترده این خبر، منبع اصلی آن سخن میگوید. مدیرکل دفتر بازرگانی داخلی وزارت جهاد کشاورزی به طور رسمی وارد میدان شده است. او در اظهارنظری شفاف، همه آنچه را که شنیده شده بود، رد کرد.
این تکذیب نشان میدهد که گاهی انتشار اخبار نادرست میتواند پیش از تایید مقامات مسئول، به سرعت دامن گسترد. این اتفاق بار دیگر بر لزوم استناد به منابع موثق و رسمی در انتشار اخبار تاکید میکند. بنابراین در شرایط کنونی، هیچ الزام قانونی برای درج قیمت مصرفکننده روی بستههای برنج وجود ندارد. بازار برنج همچون گذشته به روال سابق خود ادامه خواهد داد. این تکذیب، انتظارات ایجاد شده در میان مصرفکنندگان را بر باد داد. این رویداد درس بزرگی برای همه ذینفعان بازار است. شفافیت در اطلاعرسانی و پرهیز از انتشار اخبار تایید نشده، میتواند از ایجاد سردرگمی در بازار جلوگیری کند. اکنون نگاهها به تصمیمات آتی مسئولان برای مدیریت قیمت این کالای اساسی دوخته شده است.
بررسی ریشههای انتشار اخبار نادرست و تأثیر آن بر بازار
انتشار چنین خبری در شرایط کنونی اقتصاد کشور، میتواند ناشی از انتظارات عمومی برای کنترل قیمتها باشد. فشار تورم و افزایش قیمت کالاهای اساسی، مردم و رسانهها را به دنبال راهکارهای فوری و عینی میکند. این گونه اخبار، حتی اگر نادرست باشند، میتوانند در کوتاهمدت تأثیرات ملموسی بر بازار بگذارند. ممکن است برخی فروشندگان را وادار به تعدیل قیمت کنند یا در طرف مقابل، موجب خریدهای هیجانی و ذخیرهسازی شوند. سرعت انتشار و باورپذیری این خبر، ضعف سازوکارهای اطلاعرسانی رسمی را نشان میدهد. هنگامی که مراجع رسمی به موقع و شفاف اطلاعرسانی نکنند، فضای خالی ایجاد شده توسط منابع غیررسمی پر میشود.
تحلیل الزامات قانونی و حقوقی درج قیمت روی کالاها
در حال حاضر، قوانین پراکندهای در زمینه درج قیمت بر روی کالاها وجود دارد، اما این مقررات اغلب کلی بوده و برای تمامی کالاها به صورت یکسان اجرا نمیشود. قانون حمایت از مصرفکننده، فروشندگان را ملزم به اعلام قیمت میکند، اما شکل آن را دقیقاً مشخص نکرده است. اجرایی کردن طرحی مانند درج قیمت روی بستههای برنج، نیازمند پیشنیازهای فنی و اجرایی متعددی است. تعیین دقیق «قیمت مصرفکننده» با توجه به نوسانات بازار، تفاوت قیمت در مناطق مختلف و هزینههای توزیع، امری بسیار پیچیده است. عدم تصویب آییننامه یا بخشنامه مشخص برای این موضوع، نشان میدهد که این ایده احتمالاً در مرحله طرح و بررسی کارشناسی قرار داشته و هنوز به مرحله اجرا نرسیده است. این تکذیب، تأییدی بر این مدعاست.
تأثیر شفافیت قیمت بر بازار و رفتار مصرفکننده
شفافیت قیمتی یکی از ارکان مهم بازار رقابتی است. درج قیمت روی کالاها میتواند به مصرفکننده در تصمیمگیری بهتر کمک کرده و از قدرت چانهزنی فروشنده بکاهد. این امر در نهایت به کارایی بیشتر بازار میانجامد. در بازار کالاهای همگن مانند برنج، شفافیت قیمت میتواند رقابت بین فروشندگان را افزایش دهد. وقتی قیمتها آشکار باشد، مصرفکننده به راحتی میتواند فروشندهای را که قیمت منصفانهتری ارائه میدهد، انتخاب کند. با این حال، در شرایط تورمی شدید و نوسانات لحظهای، درج قیمت ثابت روی بستهبندی میتواند به خودی خود با چالش مواجه شود. ممکن است قیمت درج شده در زمان تولید، در زمان توزیع دیگر به روز نباشد و این خود منبع جدیدی از اختلاف شود.
نقش نهادهای نظارتی در مدیریت اطلاعات بازار
تکذیب به موقع این خبر توسط مدیرکل دفتر بازرگانی داخلی، اقدام مثبتی بود، اما سؤال اینجاست که چرا پیش از این، سازوکاری برای جلوگیری از انتشار چنین اخباری وجود نداشت. نهادهای نظارتی باید فعالانهتر در فضای رسانهای حاضر باشند. ایجاد یک سامانه رسمی و قابل استناد برای اعلام تصمیمات و بخشنامههای جدید میتواند از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری کند. وقتی مرجع رسمی و واحد وجود داشته باشد، رسانهها مجبور میشوند برای استناد به همان منبع مراجعه کنند. هماهنگی بین وزارت جهاد کشاورزی، سازمان حمایت از مصرفکنندگان و تولیدکنندگان و اتحادیههای مربوطه، برای طراحی و اجرای طرحهای نظارتی ضروری است. این تکذیب نشان میدهد که احتمالاً چنین هماهنگی در این مورد خاص وجود نداشته است.
چشمانداز آینده و راهکارهای ممکن برای شفافیت قیمت
اگرچه این خبر تکذیب شد، اما نفس چنین پیشنهادی نشان میدهد که نیاز به شفافیت در بازار کالاهای اساسی به شدت احساس میشود. احتمالاً مسئولان به فکر راهکارهای جایگزین یا اصلاح شده برای اجرای این ایده خواهند بود. راهکارهایی مانند درج کد رهگیری یا QR کد روی بستهها که قیمت را به صورت برخط و به روز نشان دهد، میتواند از چالشهای مربوط به نوسانات قیمت بکاهد. این فناوری میتواند شفافیت و به روز بودن را همزمان تأمین کند. در نهایت، هر طرحی برای شفافسازی قیمتها باید با همراهی و مشارکت فعال همه ذینفعان، به ویژه تولیدکنندگان و توزیعکنندگان، طراحی و اجرا شود. اجرای دستوری و بدون در نظر گرفتن ملاحظات فنی، محکوم به شکست خواهد بود.