آسیانیوز ایران؛ سرویس علم و تکنولوژی:
آسمان آبی و خطوط سفید رنگ هواپیماها؛ منظرهای که برای همه ما آشناست. اما چه میشود اگر همین تصویر روزمره، به موضوع یکی از بحثبرانگیزترین تئوریهای توطئه قرن تبدیل شود؟ این داستان، روایت پدیدهای طبیعی است که برخی میخواهند آن را غیرطبیعی جلوه دهند. کنتریلها - این خطوط سفید رنگ که گاهی ساعت ها در آسمان میمانند و گاهی در لحظه محو میشوند - در واقع نمایش شگفتانگیز فیزیک در آسمان هستند. نمایشی از تبدیل بخار آب به کریستالهای یخ در ارتفاعات بالا، جایی که دمای هوا به ۶۰ درجه زیر صفر میرسد. اما از میانه دهه ۱۹۹۰، داستان دیگری درباره این خطوط سفید شکل گرفت. داستانی از مواد شیمیایی سمی، کنترل جمعیت و مهندسی آبوهوا. داستانی که اگرچه بارها از سوی جامعه علمی رد شده، اما همچنان در فضای مجازی و در میان برخی گروهها زنده میماند.
این گزارش جامع، سفر علمی به دنیای کنتریلهاست. از مکانیسم تشکیل طبیعی آنها تا ریشهیابی تئوری توطئه و بررسی دلایل باور برخی افراد به این ادعاهای غیرعلمی. سفری که نشان میدهد حقیقت، گاهی از داستانهای تخیلی شگفتانگیزتر است. در این بررسی، با استناد به پژوهشهای معتبر علمی و نظرات دانشمندان برجسته، به شکلی مستند و منطقی به تمامی ادعاهای مطرح شده پاسخ خواهیم داد. از چرایی ماندگاری کنتریلها تا تحلیل امکانپذیری اجرای برنامهای مخفی برای پخش مواد شیمیایی در مقیاس جهانی.
همچنین به این پرسش خواهیم پرداخت که چرا با وجود توضیحات علمی روشن، باز هم افرادی به تئوریهای توطئه باور پیدا میکنند؟ و این باور چه تأثیراتی بر فرد و جامعه میگذارد؟ در دنیایی که تغییرات اقلیمی و آلودگی محیطزیست به چالشهای واقعی بشر تبدیل شدهاند، تمرکز بر تئوریهای توطئه بیاساس تنها باعث انحراف توجه از مشکلات واقعی میشود. پس بیایید با نگاهی علمی و منتقدانه، حقیقت پدیده کنتریل را کشف کنیم و ببینیم چرا علم میگوید این خطوط سفید، داستانی طبیعی از پیوند فناوری و طبیعت هستند.
آن خطوط سفید رنگ که گاهی آسمان آبی را نقشآفرینی میکنند، چه داستانی در خود دارند؟ برای دهههاست این پدیده هواشناسی ساده به موضوعی برای بحثهای داغ و حتی تئوریهای توطئه تبدیل شده است. در این مقاله جامع، به بررسی علمی کنتریل، تاریخچه شکلگیری تئوری کمتریل و تحلیل ادعاهای مطرح شده میپردازیم.
کنتریل؛ پدیدهای طبیعی در آسمان
تعریف و مکانیسم تشکیل
کنتریل (Contrail) که مخفف عبارت "Condensation Trail" به معنای "رد تراکم" است، پدیدهای کاملاً طبیعی ناشی از پرواز هواپیماها در ارتفاعات بالا میباشد. این خطوط سفید رنگ در واقع ابرهای سیروس مصنوعی هستند که تحت شرایط خاص جوی تشکیل میشوند. مکانیسم تشکیل کنتریل به این شرح است: هواپیما در ارتفاعات ۹ تا ۱۲ کیلومتری پرواز میکند. دما در این ارتفاعات بین ۴۰ تا ۶۰ درجه سانتیگراد زیر صفر است. موتور هواپیما با سوزاندن سوخت، مقادیر زیادی بخار آب تولید میکند. بخار آب داغ در تماس با هوای فوقسرد، بلافاصله به کریستالهای یخ تبدیل میشود. این فرآیند در کسری از ثانیه اتفاق میافتد.
مکانیسم علمی تشکیل کنتریل
کنتریلها زمانی تشکیل میشوند که هواپیما در ارتفاعات ۹ تا ۱۲ کیلومتری پرواز میکند. در این ارتفاع، دمای هوا بین ۴۰ تا ۶۰ درجه سانتیگراد زیر صفر است و فشار هوا بسیار پایین است موتورهای هواپیما با سوزاندن سوخت، مقادیر زیادی بخار آب تولید میکنند. این بخار آب داغ در تماس با هوای فوقسرد، بلافاصله به کریستالهای یخ تبدیل میشود. این فرآیند در کسری از ثانیه اتفاق میافتد. ترکیب کنتریلها ۹۹٪ کریستالهای یخ و مقادیر بسیار ناچیزی دوده و ذرات حاصل از احتراق است. این ترکیب کاملاً طبیعی بوده و با ترکیب ابرهای سیروس طبیعی برابری میکند.
عوامل مؤثر در ماندگاری و شکل کنتریل
ماندگاری کنتریل به رطوبت نسبی هوا بستگی دارد. در هوای خشک، کنتریل سریع محو میشود، اما در هوای مرطوب، میتواند تا ۱۴ ساعت در آسمان باقی بماند و گسترش یابد. دمای محیط نیز نقش تعیینکنندهای دارد. هرچه دمای هوا سردتر باشد، کنتریل پایدارتر خواهد بود. این توضیح میدهد که چرا در زمستان کنتریلها ماندگاری بیشتری دارند. شکل و الگوی کنتریلها نیز به مسیر پرواز، سرعت باد در ارتفاعات مختلف و شرایط جوی بستگی دارد. الگوهای غیرعادی که هواداران تئوری توطئه به آن استناد میکنند، کاملاً با فیزیک جو قابل توضیح است.
تاریخچه و خاستگاه تئوری توطئه
تئوری توطئه کمتریل در میانه دهه ۱۹۹۰ شکل گرفت. نقطه عطف، انتشار گزارش نیروی هوایی آمریکا در سال ۱۹۹۶ درباره کنترل آبوهوا بود که خارج از موضوع مورد سوءاستفاده قرار گرفت. ریچارد فینک به عنوان بنیانگذار اصلی این تئوری شناخته میشود. ویلیام توماس، روزنامهنگار، نیز نقش مهمی در گسترش این تئوری داشت. هواداران این تئوری ادعا میکنند از سال ۱۹۹۵ ترکیبات تغییر کرده است، در حالی که عکسهای تاریخی وجود کنتریلهای ماندگار را از دههها پیش ثابت میکنند.
بررسی ادعاهای اصلی هواداران تئوری
-
ادعای اصلی
کنتریلها حاوی مواد سمی، ویروس و عوامل بیولوژیک هستند. در پاسخ باید گفت: نمونهبرداریهای متعدد از هوای مناطق تحت پوشش کنتریل، هیچ ماده غیرعادی نشان نداده است.
-
ادعای 2
کنتریلها برای کنترل جمعیت استفاده میشوند. این در حالی است که هیچ افزایش غیرعادی در بیماریها در مناطق تحت پوشش کنتریل گزارش نشده است.
-
ادعای 3
الگوهای شبکهای غیرعادی است. اما این الگوها کاملاً با مسیرهای پروازی استاندارد و شرایط جوی قابل توضیح هستند.
پژوهشهای علمی و موضع نهادهای معتبر
مطالعه ۲۰۱۶ توسط مؤسسه کارنگی و دانشگاه کالیفرنیا با مشارکت ۷۷ دانشمند برجسته نشان داد ۹۸.۷٪ آنان هیچ مدرکی برای اثبات ادعاها نیافتهاند. ناسا بارها بر طبیعی بودن پدیده تأکید کرده و توضیحات علمی مستندی ارائه داده است. سازمان هوانوردی فدرال (FAA) نیز راهنماهای آموزشی برای شفافسازی منتشر کرده است. گزارش مشترک ۲۰۰۰ سازمان حفاظت محیط زیست (EPA)، FAA، ناسا و اداره ملی اقیانوسی و جوی (NOAA) بر عدم وجود مواد شیمیایی در کنتریلها تأکید کرد.
تحلیل امکانپذیری اجرای برنامه مخفی
اجرای برنامهای در مقیاس جهانی برای پخش مواد شیمیایی بدون آشکار شدن غیرممکن است. این کار به همدستی هزاران خلبان، مهندس و کارمند فرودگاه نیاز دارد. لجستیک مورد نیاز برای چنین برنامهای غیرقابل مخفیکاری است. حمل، ذخیره و بارگیری مقادیر عظیم مواد شیمیایی در فرودگاهها بدون توجه باقی نمیماند. هزینه اجرای چنین برنامهای سرسامآور خواهد بود و توجیه اقتصادی ندارد.
روانشناسی باور به تئوریهای توطئه
نیاز به احساس کنترل در دنیای پیچیده، یکی از عوامل اصلی باور به تئوریهای توطئه است. افراد با پذیرش این تئوریها احساس میکنند بر رویدادهای پیچیده کنترل دارند. بیاعتمادی به نهادهای رسمی و علمی نیز نقش مهمی ایفا میکند. برخی افراد به دلایل مختلف به نهادهای رسمی اعتماد ندارند. تمایل به دیدن الگوهای معنادار در پدیدههای تصادفی نیز از ویژگیهای روانشناختی انسان است که میتواند به باور به تئوریهای توطئه بینجامد.
نقش شبکههای اجتماعی در گسترش تئوری
شبکههای اجتماعی با ایجاد اتاقهای پژواک، باعث تقویت باورهای موجود میشوند. در این فضاها، افراد تنها با کسانی ارتباط دارند که نظرات مشابه دارند. الگوریتمهای شبکههای اجتماعی معمولاً محتوای جنجالی و احساسی را بیشتر نمایش میدهند که این امر به گسترش تئوریهای توطئه کمک میکند. اینفلوئنسرها و سلبریتیها با انتشار محتوای غیرعلمی، ناخواسته به گسترش این تئوریها دامن میزنند.
پیامدهای فردی و اجتماعی باور به تئوری
در سطح فردی، باور به تئوریهای توطئه میتواند باعث اضطراب، استرس و اتلاف وقت و انرژی شود. افراد به جای پرداختن به مشکلات واقعی، بر موضوعات غیرواقعی تمرکز میکنند. در سطح اجتماعی، این باورها به تضعیف اعتماد به نهادهای علمی و ایجاد تفرقه منجر میشود. همچنین باعث انحراف توجه از مشکلات واقعی زیستمحیطی میشود. از بین رفتن اعتماد عمومی به علم میتواند پیامدهای جدی برای مقابله با چالشهای واقعی مانند تغییرات اقلیمی داشته باشد.
راهکارهای مقابله با اطلاعات نادرست
- ترویج سواد علمی و آموزش تفکر انتقادی از دوران مدرسه ضروری است. افراد باید بتوانند منابع معتبر را از غیرمعتبر تشخیص دهند.
- شفافسازی و انتشار دادههای علمی به زبان ساده میتواند به روشنشدن حقیقت کمک کند. دانشمندان باید بیشتر در فضای عمومی حاضر شوند و به سؤالات پاسخ دهند.
- رسانهها نیز مسئولیت دارند در انتشار اخبار مربوط به علم، دقت بیشتری به خرج دهند و به شبهات به صورت علمی پاسخ دهند.
نتیجهگیری
خطوط سفید در آسمان، چه ما آنها را کنتریل بنامیم یا کمتریل، در نهایت پدیدهای طبیعی هستند که علم به خوبی آن را توضیح میدهد. در دنیای امروز که اطلاعات درست و نادرست به سرعت منتشر میشوند، توسعه سواد علمی و تفکر انتقادی ضرورتی انکارناپذیر است. به جای تمرکز بر تئوریهای توطئه بیاساس، بهتر است توجه خود را به مسائل واقعی زیستمحیطی معطوف کنیم. تغییرات اقلیمی، آلودگی هوا و حفاظت از محیط زیست چالشهای واقعیای هستند که نیازمند مشارکت جمعی و مبتنی بر علم هستند. کنتریلها نماد پیوند انسان و طبیعت در عصر فناوری هستند؛ نشانهای از توانایی ما برای پرواز بر فراز ابرها، اما همچنین یادآوری از مسئولیتمان در قبال سیارهای که در آن زندگی میکنیم.