آسیانیوز ایران؛ سرویس افغانستان:
رود هیرمند، شریان حیاتی شرق ایران و غرب افغانستان، این روزها بار دیگر به کانون گفتوگوهای دیپلماتیک تبدیل شده است. این رود کهنسال که قرنها پیونددهنده دو سرزمین همسایه بوده، امروز به موضوعی حیاتی برای مردم دو کشور تبدیل شده است. در شرایطی که استان خراسان رضوی با چالشهای آبی روبرو است، تأمین آب شرب مشهد مقدس به اولویتی ملی تبدیل شده است. این موضوع اهمیت اجرای دقیق توافقهای حقآبه هیرمند را دوچندان کرده است. دیدار اخیر معاون وزیر امور خارجه ایران با سرپرست سفارت افغانستان در تهران، در چنین فضایی انجام شده است. این گفتوگوها ادامه پیگیریهای دیپلماتیک ایران برای احقاق حقوق آبی خود است.
طالبان: آب نداریم!
در این دیدار، بر ضرورت رهاسازی آب از سد سلما برای تأمین بخشی از آب شرب مشهد تأکید شده است. این درخواست در چارچوب توافقهای موجود بین دو کشور مطرح شده است. از سوی دیگر، مقامات طالبان با اعلام کمآبی در افغانستان، بر محدودیتهای خود در رهاسازی آب تأکید کردهاند. آنان میگویند اگر آبی داشته باشند، به ایران نیز خواهند رساند. این موضعگیریها نشان میدهد که مسئله هیرمند، تنها یک موضوع فنی نیست، بلکه ابعاد پیچیده سیاسی، زیستمحیطی و انسانی دارد که نیازمند راهحلی جامع است. تاریخ روابط ایران و افغانستان نشان میدهد که مدیریت مشترک منابع آبی همواره نیازمند عزم دوجانبه و نگاه بلندمدت بوده است. در این مسیر، منافع مشترک مردمان دو سرزمین باید محور تصمیمگیریها باشد. در ادامه، به تحلیل ابعاد مختلف این موضوع و چشمانداز پیشروی روابط دو کشور در پرتو این گفتوگوها میپردازیم.
تحلیل تاریخی توافقهای حقآبه هیرمند
قرارداد ۱۳۵۱ هیرمند از مهمترین اسناد حقوقی بین ایران و افغانستان است. این قرارداد که پس از سالها مذاکره به امضا رسید، سهم آب دو کشور از رود هیرمند را مشخص کرده است. بر اساس این قرارداد، افغانستان متعهد شده است سالانه ۸۲۰ میلیون مترمکعب آب به ایران تحویل دهد. این میزان آب برای تأمین نیازهای زیستیمحیطی و کشاورزی مناطق شرقی ایران حیاتی است. با این حال، در دهههای اخیر، اجرای کامل این قرارداد با چالشهایی روبرو بوده است. عوامل مختلفی از جمله تغییرات اقلیمی، ساخت سدهای جدید و تحولات سیاسی بر میزان آب ورودی به ایران تأثیر گذاشته است.
تحلیل چالشهای کنونی و اثرات آن بر ایران
کاهش آب ورودی از هیرمند، تأثیر مستقیمی بر زندگی مردم شرق ایران داشته است. شهرهای بزرگی مانند مشهد که بخشی از آب شرب خود را از این منبع تأمین میکنند، با مشکل مواجه شدهاند. کشاورزی در دشتهای سیستان که قرنها متکی به آب هیرمند بوده، با تهدید جدی روبرو است. این موضوع علاوه بر آثار اقتصادی، مهاجرتهای گسترده را نیز در پی داشته است. تالاب بینالمللی هامون که یکی از مهمترین اکوسیستمهای منطقه است، نیز از کاهش آب هیرمند آسیب دیده است. خشکی این تالاب، آثار زیستیمحیطی گستردهای به همراه داشته است.
تحلیل مواضع طالبان و چالشهای داخلی افغانستان
طالبان با اشاره به خشکسالیهای اخیر در افغانستان، بر محدودیتهای خود در تأمین آب تأکید کردهاند. آنان میگویند که خود نیز با کمآبی مواجه هستند. ساخت سدهای جدید در افغانستان و مدیریت منابع آب این کشور، از اولویتهای دولت طالبان است. این موضوع میتواند بر میزان آب ورودی به ایران تأثیر بگذارد. وضعیت اقتصادی افغانستان و نیاز این کشور به توسعه کشاورزی، عاملی دیگر در مدیریت منابع آبی است. طالبان توسعه بخش کشاورزی را راهی برای بهبود اقتصاد میدانند.
تحلیل راهکارهای دیپلماتیک و حقوقی
گفتوگوهای دوجانبه، اصلیترین راهکار برای حل چالش هیرمند است. ادامه مذاکرات در سطوح فنی و سیاسی میتواند به یافتن راهحلهای عملی کمک کند. فعالسازی مکانیزمهای نظارتی مشترک برای پایش میزان آب ورودی، از دیگر راهکارهای مهم است. این مکانیزمها میتواند اعتماد بین دو طرف را افزایش دهد. استفاده از ظرفیتهای حقوقی بینالمللی نیز در صورت عدم حصول توافق، میتواند مورد توجه قرار گیرد. قواعد بینالمللی در مورد رودهای مرزی میتواند چارچوبی برای حل اختلافات باشد.
تحلیل چشم انداز آینده و راهکارهای پایدار
تغییرات اقلیمی و کاهش بارشها در منطقه، حل مسئله هیرمند را پیچیدهتر کرده است. این موضوع نیازمند نگاه بلندمدت و راهکارهای سازگار با شرایط جدید است. مدیریت مشترک منابع آب و توسعه همکاریهای منطقهای میتواند به یافتن راهحلهای پایدار کمک کند. همکاری در زمینه مدیریت آب میتواند منافع مشترک دو کشور را تأمین کند. ارتقای بهرهوری آب در هر دو کشور، از دیگر راهکارهای مهم است. استفاده از فناوریهای جدید در آبیاری و کاهش ضایعات آب میتواند فشار بر منابع آبی را کاهش دهد.