آسیانیوز ایران؛ سرویس علم و تکنولوژی:
مدارس تیزهوشان در ایران همواره به عنوان سکوی پرتاب به سوی دانشگاههای برتر شناخته شدهاند. هزاران دانشآموز هر ساله در رقابتی سخت برای ورود به این مدارس شرکت میکنند، اما آنچه در پشت دیوارهای این مراکز آموزشی میگذرد، گاه با تصور عمومی تفاوت زیادی دارد. یافتههای پژوهشی تازه پرده از واقعیتی تلخ برمیدارد: فضای رقابتی شدید حاکم بر این مدارس، که قرار بود محرکی برای پیشرفت باشد، به عاملی برای ایجاد اضطراب، فرسودگی و تنش در روابط دوستانه تبدیل شده است. در آغاز راه، بسیاری از دانشآموزان رقابت را تجربهای مثبت ارزیابی میکنند. آنان باور دارند که این فضا به افزایش تلاش و بهبود عملکرد تحصیلی منجر میشود. این نگرش اولیه، امیدوارکننده به نظر میرسد.
اما به تدریج و با گذشت زمان، در محیط گلچینشده مدارس تیزهوشان، مرز میان افزایش انگیزه و فشار روانی محو میشود. دانشآموزی که دیروز با انگیزهای بالا قدم به این مدارس گذاشته بود، امروز با بار سنگین انتظارات روبروست. شرکتکنندگان در این پژوهش به وضوح از ارتباط بین رقابت ناسالم و افزایش احساس ناکامی و خودسرزنشی سخن میگویند. آنان که روزی خود را برترینها میدانستند، اکنون در دریایی از تردیدها دست و پا میزنند. پیامدهای این رقابت شدید تنها به بعد روانی محدود نمیشود. پژوهشگران هشدار میدهند که اثرات نامطلوب جسمی نیز از تبعات اجتنابناپذیر این فضای پرتنش است. تنش در روابط دوستانه از دیگر یافتههای نگرانکننده این پژوهش است. رفاقتهای صمیمی به رقابتهای تلخ تبدیل میشوند و فضای کلاس از همکاری به سمت رقابتی ناسالم تغییر جهت میدهد. این پژوهش پرسشهای جدی درباره کارآمدی سیستم آموزشی حاکم بر مدارس تیزهوشان مطرح میکند. آیا واقعاً این شیوه آموزشی به نفع دانشآموزان است یا به بهای نابودی سلامت روان آنان تمام میشود؟
انتقال از رقابت سالم به ناسالم
در ابتدای ورود به مدارس تیزهوشان، رقابت به عنوان محرکی مثبت عمل میکند. دانشآموزان با مشاهده همکلاسیهای بااستعداد، انگیزه بیشتری برای تلاش پیدا میکنند. به تدریج و با افزایش فشارهای آموزشی، این رقابت از مسیر سالم خود خارج میشود. مقایسههای دائمی و سیستم نمرهدهی رقابتی، فضایی پرتنش ایجاد میکند. نقطه عطف زمانی رخ میدهد که دانشآموز به جای تمرکز بر یادگیری، بر شکست دادن دیگران متمرکز میشود. این تغییر نگرش، بنیانهای سلامت روانی را تهدید میکند.
تأثیرات روانی رقابت شدید
احساس ناکامی زمانی پدیدار میشود که دانشآموز علیرغم تلاش زیاد، نتواند به موقعیت مورد نظر دست یابد. این احساس به ویژه در محیطی که همه ی شرکت کنندگان بااستعداد هستند، تشدید میشود. خودسرزنشی از دیگر پیامدهای منفی این فضاست. دانشآموز هر شکست را به پایین بودن تواناییهای خود نسبت میدهد و دچار کاهش اعتماد به نفس میشود. اضطراب عملکرد به تدریج به بخشی جداییناپذیر از زندگی تحصیلی دانشآموز تبدیل میشود. ترس از شکست، مانع از خلاقیت و نوآوری میگردد.
تأثیرات جسمی و فیزیکی
فشار روانی ناشی از رقابت شدید، تأثیرات مستقیمی بر سلامت جسمی دانشآموزان دارد. اختلالات خواب، سردردهای مزمن و مشکلات گوارشی از جمله این تأثیرات هستند. فرسودگی تحصیلی پدیدهای شایع در میان دانشآموزان مدارس تیزهوشان است. خستگی مفرط، کاهش انگیزه و احساس درماندگی از نشانههای این فرسودگی است. سیستم ایمنی بدن تحت تأثیر استرس مزمن ضعیف میشود و دانشآموز در برابر بیماریهای مختلف آسیبپذیر میگردد.
تأثیر بر روابط اجتماعی و دوستانه
رقابت ناسالم، روابط دوستانه را به چالش میکشد. دوستیها به رقابتهای تلخ تبدیل شده و فضای اعتماد از بین میرود. همکاری جای خود را به رقابت فردی میدهد. دانشآموزان به جای کمک به یکدیگر، در حال رقابت برای پیشی گرفتن از هم هستند. انزوای اجتماعی از دیگر پیامدهای این فضاست. دانشآموزانی که نتوانستهاند در این رقابت سربلند باشند، به تدریج از جمع دوستان فاصله میگیرند.
راهکارهای بهبود وضعیت
- بازنگری در سیستم ارزشیابی میتواند گام اول در کاهش فشار رقابتی باشد. استفاده از روشهای ارزشیابی کیفی به جای کمی، کمک شایانی به این امر میکند.
- تقویت مهارتهای همکاری و کار گروهی باید در دستور کار قرار گیرد. پروژههای گروهی میتوانند روحیه همکاری را جایگزین رقابت فردی کند.
- خدمات مشاورهای قوی و مستمر میتواند به دانشآموزان در مدیریت استرس و فشار روانی کمک کند. شناسایی به موقع مشکلات روانی از تبدیل شدن آن به بحران جلوگیری میکند.