آسیانیوز ایران؛ سرویس اقتصادی:
طرح حمایتی کالابرگ الکترونیکی وارد مرحله جدیدی شده است. پس از واریز اعتبار به سه دهک اول درآمدی جامعه، حالا نوبت به خانوارهای دهکهای چهارم تا هفتم رسیده است. مرحله پنجم این طرح که از هفته دوم آذرماه آغاز شده، با هدف کاهش فشار معیشتی بر خانوارهای کمدرآمد و تسهیل دسترسی به کالاهای اساسی در حال اجراست. دولت با اولویتبندی دقیق، پرداخت را از آسیبپذیرترین گروهها شروع کرده است. بر اساس برنامه زمانبندی اعلام شده، واریز اعتبار برای دهکهای اول تا سوم در تاریخ ۱۵ آذرماه انجام شده است. حالا با فاصلهای حدود ۱۰ تا ۱۴ روز، دهکهای چهارم تا هفتم نیز به تدریج شاهد واریز اعتبار خواهند بود. این رویکرد مرحلهای نشاندهنده تلاش برای توزیع عادلانهتر منابع حمایتی و مدیریت بهتر جریان نقدینگی است. خانوارهای مشمول در این دهکها میتوانند برای تهیه مایحتاج ضروری خود از این اعتبار استفاده کنند.
کالابرگ الکترونیکی به عنوان یکی از ابزارهای اصلی سیاست اجتماعی دولت، تلاش دارد تا شکاف قیمتی کالاهای اساسی را برای اقشار کمدرآمد پر کند. این طرح در مراحل قبلی نیز اجرا شده و حالا با اصلاحات احتمالی وارد فاز پنجم شده است. مبلغ واریزی و فهرست کالاهای قابل خرید با اعتبار کالابرگ، معمولاً از طریق سامانههای رسمی مانند «پنجره واحد دولت الکترونیک» یا اپلیکیشنهای مرتبط اعلام میشود. مشمولان باید برای اطلاع از جزئیات به این کانالهای رسمی مراجعه کنند. خانوارهای دهکهای چهارم تا هفتم که هنوز اعتبار خود را دریافت نکردهاند، باید توجه داشته باشند که پرداخت به صورت تدریجی و احتمالاً با تأخیر چندروزه انجام میشود. در صورت عدم واریز پس از موعد مقرر، مراجعه به سامانههای شکایت رسمی پیشنهاد میشود. اجرای مرحله پنجم کالابرگ در شرایطی صورت میگیرد که تورم و فشار معیشتی همچنان از دغدغههای اصلی خانوارهای ایرانی محسوب میشود. موفقیت این طرح در کاهش این فشار، نیازمند نظارت دقیق بر توزیع و استفاده از اعتبارات است.
استراتژی توزیع مرحلهای و مدیریت تورمی
رویکرد مرحلهای در واریز کالابرگ الکترونیکی، نشاندهنده درک جدیدی از مدیریت یارانههای نقدی و غیرنقدی است. با جلوگیری از تزریق یکباره حجم بزرگی از قدرت خرید به بازار، دولت سعی دارد اثرات تورمی احتمالی این پرداختها را کنترل کند. این روش به بازار فرصت میدهد تا خود را با افزایش تدریجی تقاضا تطبیق دهد و از شوک قیمتی جلوگیری کند. همچنین، اولویتدهی به دهکهای پایینتر، هدفمندی را افزایش میدهد و احتمال سوءاستفاده یا انباشت اعتبار توسط دهکهای بالاتر را کاهش میدهد. این استراتژی اگر با نظارت دقیق بر قیمت کالاهای اساسی همراه باشد، میتواند اثربخشی بیشتری داشته باشد.
اثربخشی اقتصادی و رفاهی کالابرگ الکترونیکی
طرح کالابرگ الکترونیکی اساساً با دو هدف طراحی شده است: اول، افزایش رفاه واقعی خانوارهای کمدرآمد از طریق کاهش هزینههای سبد مصرفی، و دوم، هدایت یارانه به سمت مصرف کالاهای اساسی داخلی و حمایت از تولیدکنندگان این کالاها. محدود کردن اعتبار به کالاهای خاص (مانند روغن، مرغ، تخممرغ، لبنیات و...) باعث میشود که پول مستقیم به سمت این کالاها جریان یابد و تقاضای مؤثر برای آنها ایجاد کند. این میتواند به ثبات بازار این محصولات کمک کند. با این حال، اثربخشی کامل طرح منوط به تناسب مبلغ اعتبار با سبد واقعی مصرف خانوار و نیز کنترل قیمتها در بازار است تا فروشندگان، افزایش قیمت را خنثی نکنند.
چالشهای فنی و دسترسی برای مشمولان
اجرای طرحهای الکترونیکی مانند کالابرگ همواره با چالشهای فنی و دسترسی روبروست. ناآشنایی برخی از گروههای هدف (به ویژه سالمندان یا ساکنان مناطق کمبرخوردار) با فناوریهای دیجیتال، مشکلات اینترنتی، باگهای احتمالی در سامانهها و یا عدم توزیع مناسب دستگاههای کارتخوان در فروشگاههای محلی میتواند از موانع استفاده بهینه از این اعتبار باشد. همچنین، شفافیت در اعلام لیست دقیق فروشگاههای طرف قرارداد و کالاهای قابل خرید، برای جلوگیری از سردرگمی مردم ضروری است. دولت باید با راهاندازی مراکز راهنمایی تلفنی یا حضوری و آموزش گسترده، این چالشها را به حداقل برساند.
نظارت و جلوگیری از سوءاستفاده و انحراف منابع
یکی از انتقادات به طرحهای انتقال یارانه، امکان سوءاستفاده و انحراف منابع است. در طرح کالابرگ، این ریسک میتواند به شکل «تبانی فروشنده و خریدار برای تبدیل اعتبار به پول نقد با تخفیف»، «فروش کالاهای غیرمجاز با اعتبار» یا «تقلب در دستگاههای کارتخوان» وجود داشته باشد. برای مقابله با این امر، نیاز به یک سیستم نظارتی قوی و هوشمند است که تراکنشها را رصد کرده و الگوهای مشکوک را شناسایی کند. اعمال جریمههای سنگین برای فروشندگان متخلف و ایجاد امکان گزارشدهی مردمی میتواند مؤثر باشد. شفافیت در انتشار آمار و عملکرد طرح نیز اعتماد عمومی را افزایش میدهد.
جایگاه کالابرگ در شبکه تأمین اجتماعی و آینده آن
کالابرگ الکترونیکی باید به عنوان یکی از اجزای یک «شبکه تأمین اجتماعی جامع» دیده شود، نه تنها راهحل معضل فقر. این طرح میتواند مکمل سایر برنامهها مانند بیمه سلامت همگانی، کمک هزینه معیشت به گروههای خاص (مانند کودکان، معلولان) و برنامههای اشتغالزایی باشد. آینده این طرح به ارزیابی دقیق اثرات آن و اصلاح مداومش بستگی دارد. پرسشهایی مانند «آیا مبلغ کالابرگ کافی است؟»، «آیا فهرست کالاها بهروز و متنوع است؟» و «آیا توزیع آن واقعاً به دهکهای هدف میرسد؟» باید پاسخ داده شوند. نتایج این ارزیابیها باید مبنای طراحی مراحل بعدی و حتی احتمال ادغام آن با سایر کمکها (مانند سبد کالا یا یارانه نقدی) قرار گیرد تا حمایت، مؤثرتر و کارآمدتر شود.