آسیانیوز ایران؛ سرویس اجتماعی:
زمستان امسال برای نظام آموزشی ایران، زمستانی سخت و پرچالش است. همزمانی چند بحران محیطی و بهداشتی، از سرمای شدید و بارش برف گرفته تا آلودگی هوا و موج شیوع آنفلوآنزا، مدارس و دانشگاههای کشور را به حالت نیمه تعطیل درآورده است. این هفته نیز همچنان شاهد تداوم این روند در چندین استان کشور هستیم. در شمال غرب کشور، استانهای آذربایجان شرقی و زنجان تصمیم به تعطیلی گسترده گرفتهاند. مدارس آذربایجان شرقی در روزهای شنبه، یکشنبه و حتی دوشنبه (۲۲ تا ۲۴ آذر) به طور کامل غیرحضوری خواهند بود. دلیل این تصمیم، «قطع زنجیره شیوع بیماری آنفلوآنزا» و کنترل عفونتهای حاد تنفسی اعلام شده است. استان زنجان نیز با موافقت استاندار و بر اساس پیشنهاد دانشگاه علوم پزشکی، مدارس و دانشگاههای خود را در روزهای شنبه و یکشنبه تعطیل کرده است. مدیرکل مدیریت بحران استانداری زنجان تأکید کرد که افزایش آنفلوآنزا در مراکز آموزشی، منجر به افزایش مراجعات به مراکز درمانی شده و این تصمیم برای پیشگیری از گسترش بیشتر بیماری ضروری بوده است.
در نزدیکی پایتخت نیز، شهرستان فیروزکوه در استان تهران اقدام به تعطیلی هدفمند کرده است. تنها مدارسی که روز چهارشنبه به دلیل شیوع بیماری تعطیل بودند، روزهای شنبه و یکشنبه نیز غیرحضوری خواهند بود. این تصمیم مبتنی بر ارزیابی شبکه بهداشت و عبور تعداد دانشآموزان مبتلا از «شاخصهای قانونی» است. تعطیلی در فیروزکوه همراه با تدابیر حمایتی برای خانوادهها بوده است. مهدهای کودک این شهرستان نیز تعطیل شده و مادران شاغلی که فرزند زیر ۶ سال دارند، میتوانند با هماهنگی مدیر دستگاه، به صورت دورکار فعالیت کنند. این رویکرد نشان میدهد ستادهای مدیریت بحران به تدریج به سمت تصمیمگیریهای جامعتر و همراه با حمایت اجتماعی حرکت میکنند.
با این حال، پایتخت کشور هنوز وارد این چرخه تعطیلی گسترده نشده است. برخلاف شایعات، تا این لحظه هیچ اطلاعیه رسمی مبنی بر تعطیلی مدارس تهران برای فردا، یکشنبه ۲۳ آذر، منتشر نشده است. بنابراین، مدارس تهران فردا طبق روال عادی به فعالیت خود ادامه خواهند داد. این وضعیت دوگانه نشان میدهد تصمیمگیریها در حال حاضر به شدت منطقهای و مبتنی بر دادههای محلی بهداشتی و جوی است. استانهایی که با شیوع بالای آنفلوآنزا و یا سرمای شدید مواجه هستند، به سمت تعطیلی پیش میروند، در حالی که مناطق دیگر ممکن است شرایط را قابل کنترل بدانند. نکته نگرانکننده، تداوم این شرایط در هفتههای آینده است. اگر شاخصهای بهداشتی و کیفیت هوا بهبود نیابد، احتمال صدور دستور تعطیلیهای گستردهتر در استانهای دیگر یا حتی تمدید تعطیلیهای فعلی بسیار بالا خواهد بود. این امر بر آینده تحصیلی دانشآموزان و برنامهریزیهای آموزشی فشار مضاعفی وارد میکند.
تحلیل علل چندگانه بحران
این بحران، یک پدیده مرکب است. یعنی چند خطر به طور همزمان اتفاق افتاده و اثر یکدیگر را تشدید میکنند:
الف) خطر زیست محیطی: سرمای شدید و گاه آلودگی هوا.
ب) خطر بهداشتی: موج شیوع آنفلوآنزای فصلی که امسال به نظر میرسد زودتر و شدیدتر بوده است.
ج) خطر زیرساختی: ضعف نسبی سیستم گرمایشی و تهویه در برخی مدارس که امکان تجمع و انتقال ویروس را افزایش میدهد.
این همزمانی، تصمیمگیری را پیچیده میکند. گاهی مدارس به خاطر سرما تعطیل میشوند، اما دانشآموزان در محیطهای سربسته دیگر (مانند مراکز خرید یا خانههای کوچک) تجمع میکنند که ممکن است خطر انتقال ویروس را بیشتر کند. این یک معمای امنیتی-بهداشتی است. تصمیمگیریها نشان میدهد اولویت با کنترل شیوع بیماری است. سرما به تنهایی لزوماً منجر به تعطیلی گسترده نمیشود (مگر در روستاهای بسیار سردسیر)، اما وقتی با شیوع ویروس همراه شود، مدارس به عنوان کانونهای تجمع، اولین مکانهایی هستند که تعطیل میشوند.
ارزیابی رویکردهای متفاوت در استانهای مختلف
-
رویکرد پیشگیرانه و گسترده (آذربایجان شرقی و زنجان)
این استانها با مشاهده افزایش موارد، به یک تعطیلی سراسری و چندروزه برای «قطع زنجیره انتقال» روی آوردهاند. این رویکرد محافظهکارانه، احتمالاً بر اساس دادههای نگرانکننده بیمارستانها و شبکه بهداشت اتخاذ شده است. هدف، کاهش فشار بر سیستم درمانی است.
-
رویکرد هدفمند و مبتنی بر شاخص (فیروزکوه)
این شهرستان رویکرد دقیقتری دارد. فقط مدارسی که از قبل آمار مبتلایان در آنها از حد آستانه گذشته، تعطیل میشوند. این روش هزینه کمتری دارد و اختلال آموزشی را محدود میکند، اما نیاز به نظارت و گزارشدهی دقیق و روزانه از سوی مدارس و مراکز بهداشت دارد.
-
رویکرد انتظاری (تهران و بسیاری استانهای دیگر)
تا زمانی که شواهد قوی از شیوع غیرقابل کنترل در مدارس وجود نداشته باشد، آموزش حضوری ادامه مییابد. این رویکرد احتمالاً به دلیل جمعیت بسیار بالا، تعدد مدارس و پیامدهای گسترده اجتماعی و اقتصادی تعطیلی در پایتخت است. اما ریسک آن، گسترش خزنده بیماری است.
تأثیرات و پیامدهای اجتماعی-آموزشی
تعطیلیهای مکرر و نابرابر بین استانها و حتی مدارس یک شهرستان، میتواند به عمیقتر شدن شکاف آموزشی بین مناطق مختلف و حتی بین مدارس عادی و نمونه منجر شود. دانشآموزانی که دسترسی به اینترنت و ابزار هوشمند باکیفیت ندارند، بیشتر آسیب میبینند. تعطیلی مدارس، به ویژه برای خانوادههای شاغل و کمدرآمد مشکلساز است. تدبیر فیروزکوه برای دورکاری مادران دارای فرزند خردسال، الگوی خوبی است که باید در دیگر مناطق نیز مورد توجه قرار گیرد. بدون چنین حمایتهایی، تعطیلی میتواند به بحران معیشتی دامن بزند. انزوا و قطع ارتباط حضوری با همسالان و معلمان، میتواند بر سلامت روان کودکان و نوجوانان تأثیر منفی بگذارد. برنامهریزی برای فعالیتهای گروهی مجازی معنادار و نه فقط تدریس خشک، در این دوره ضروری است.
چالشهای مدیریت بحران و راهکارهای پیشنهادی
چالش اطلاعرسانی شفاف و بهموقع: همانطور که در مورد تهران مشاهده شد، شایعات سریعتر از اطلاعیههای رسمی پخش میشوند. ستادهای بحران استانی و وزارت آموزش و پرورش باید از کانالهای رسمی و پرنفوذ (مانند سامانه شاد، رسانه ملی) به طور مداوم و شفاف وضعیت را اعلام کنند. چالش کیفیت آموزش مجازی: پس از تجربه کرونا، اگرچه بستر شاد وجود دارد، اما کیفیت آموزش مجازی هنوز به طور کامل یکسان نیست. نیاز به نظارت بر کیفیت تدریس مجازی، پشتیبانی فنی از معلمان و دانشآموزان و تأمین محتوای استاندارد وجود دارد. وزارت بهداشت و آموزش و پرورش میتوانند با همکاری یکدیگر، یک نقشه برخط (آنلاین) ایجاد کنند که وضعیت شیوع آنفلوآنزا و آلودگی هوا را در سطح شهرستانها نشان دهد و بر اساس شاخصهای از پیش تعریف شده، سطح هشدار (آبی، زرد، نارنجی، قرمز) برای هر منطقه اعلام کند. این به مدارس و خانوادهها امکان برنامهریزی بهتری میدهد.
چشمانداز آینده و آمادگی برای سناریوهای بدتر
با توجه به پیشبینیهای هواشناسی درباره تداوم سرما و نیز چرخه طبیعی ویروس آنفلوآنزا، احتمال تعطیلی مدارس در استانهای بیشتری در هفتههای آینده وجود دارد. مدیران مدارس و خانوادهها باید خود را برای این سناریو آماده کنند. اگر این تعطیلیهای اضطراری طولانی شود، ممکن است نیاز به تغییر در زمان امتحانات یا حتی افزودن روزهای آموزشی در تابستان باشد. وزارت آموزش و پرورش باید از هم اکنون سناریوهای مختلف را بررسی کند. این بحران نشان داد که مدارس ما در مقابل همهگیریها چقدر آسیبپذیرند. نصب سیستمهای تهویه مناسب، تأمین بودجه برای ضدعفونی مستمر و آموزش بهداشت فردی به صورت مستمر باید در دستور کار جدی قرار گیرد تا در آینده کمتر مجبور به تعطیلی شویم. بهترین راه برای جلوگیری از تعطیلی مدارس، کنترل بیماری در جامعه است. تقویت شبکه بهداشت و درمان محلی، واکسیناسیون گسترده بر ضد آنفلوآنزا برای گروههای پرخطر و آموزش عمومی، میتواند از تبدیل شدن مدارس به کانون بیماری جلوگیری کند.