آسیانیوز ایران؛ سرویس سیاسی:
سرنوشت بشار اسد پس از خروج از دمشق به یکی از معماهای پیچیده دیپلماسی بینالمللی تبدیل شده است. مردی که روزی بر سوریه حکومت میکرد، اکنون در مسکو زندگی میکند، اما جزئیات این زندگی در هالهای از ابهام و روایتهای ضد و نقیض قرار دارد. گزارشهای تازه از افتتاح یک "مغازه کوچک" توسط اسد در پایتخت روسیه حکایت دارند. این در حالی است که بر اساس همین گزارشها، او صاحب چندین ملک لوکس در روسیه است که سالانه حدود چهار میلیون دلار از اجاره آنها درآمد دارد. این خبر، گزارههای قبلی درباره دسترسینداشتن اسد به داراییهایش در روسیه را زیر سؤال میبرد و پرسشهای جدیدی ایجاد میکند: چرا کسی با چنین درآمدهای کلان، نیاز به اداره یک مغازه کوچک دارد؟ از سوی دیگر، گزارش روزنامه شرق تصویر کاملاً متفاوتی ارائه میدهد: زندگی در انزوای کامل، تحت نظارت شدید و با ممنوعیت ظهور در انظار عمومی، گفتگو با رسانهها و گشتوگذار آزاد. این محدودیتها به دستور مستقیم ولادیمیر پوتین اعمال شده است.
برخی منابع محل اقامت او را برجهای لوکس "مسکوسیتی" – قلب مالی و به قولی مرکز فساد مسکو – میدانند، در حالی که دیگران از اقامت اجباری او در خارج از شهر خبر میدهند. سخنگوی کرملین نیز از دادن هرگونه اطلاعات درباره محل زندگی اسد خودداری کرده است. گزارش یک نشریه آلمانی از زندگی یکنواخت و بیتحرک اسد در ماههای اول اقامتش حکایت دارد: گذران وقت با بازیهای ویدئویی و خریدهای محدود در مرکز خرید زیر ساختمان، آن هم تحت مراقبت شدید محافظان روسی. نکته جالب توجه، ذخیره شدن شماره شرکت اجارهداری املاک او با نام "املاک بشار اسد" در گوشی برخی مشتریان است. این موضوع – اگر درست باشد – نشان میدهد او شخصاً در مدیریت داراییهایش دخیل است. این تصاویر متناقض، اسد را در موقعیتی عجیب قرار داده است: از یک سو مالک ثروتی افسانهای و از سوی دیگر نیازمند کسب درآمد از یک مغازه کوچک، در حالی که تحت نظارت امنیتی شدید به سر میبرد.
تحلیل وضعیت حقوقی و سیاسی اسد در روسیه
وضعیت بشار اسد در روسیه از نظر حقوق بینالملل و دیپلماتیک مبهم است. او نه پناهنده سیاسی رسمی است، نه میهمان دولتی تمامعیار، و نه تبعیدی صرف. روسیه با پذیرش او، خود را متعهد به حمایت از یک متحد سابق میداند، اما این حمایت ظاهراً مشروط به اطاعت کامل از خواست کرملین است. محدودیتهای گزارش شده – ممنوعیت ظهور رسانهای و گشتوگذار آزاد – نشان میدهد مسکو تمایل دارد او را تحت کنترل کامل داشته باشد تا مانع از تبدیل شدنش به نماد یا عامل ایجاد حاشیهای برای روسیه شود. این کنترل ممکن است هم برای حفظ امنیت اسد و هم برای محدود کردن توانایی او برای انجام هرگونه اقدام مستقل سیاسی اعمال شود.
بررسی تناقض میان ثروت افسانهای و اشتغال به کاری کوچک
گزارش همزمان از درآمد چند میلیون دلاری سالانه از املاک و راهاندازی یک "مغازه کوچک" برای گذران زندگی، تناقضی آشکار است. چند تفسیر احتمالی وجود دارد: اول، ممکن است درآمدهای حاصل از املاک به حسابهای مسدود شده یا تحت کنترل طرفهای دیگر (شاید دولت روسیه یا نزدیکانش) واریز شود و اسد دسترسی مستقیم و آسانی به آنها نداشته باشد. دوم، راهاندازی مغازه ممکن است پوششی برای فعالیتهای دیگر یا راهی برای ایجاد جریان نقدینگی کوچک و بدون نظارت باشد. سوم، این گزارشها ممکن است نادرست یا اغراقآمیز باشند. در هر صورت، این تناقض نشان میدهد بخشی از روایتهای عمومی درباره ثروت و وضعیت او نیاز به واکاوی بیشتر دارد.
اهداف احتمالی روسیه از میزبانی و محدود کردن اسد
روسیه با حفظ اسد در خاک خود چندین هدف را دنبال میکند:
- اول، نگهداشتن یک "کارت" سیاسی ارزشمند برای مذاکرات آتی درباره سوریه.
- دوم، نمایش وفاداری به متحدان قدیمی (هرچند شکستخورده) به سایر شرکای منطقهای خود.
- سوم، امکان نظارت و احتمالاً استفاده از اطلاعات و شبکههای او.
اما محدود کردن شدید آزادیهایش نیز اهداف خود را دارد:
- جلوگیری از تبدیل او به مرکزیتی برای مخالفان حکومت جدید سوریه که خارج از کشور هستند،
- مهار هرگونه اظهارنظر غیرهماهنگ که میتواند به روابط مسکو با دیگر بازیگران در سوریه آسیب بزند
- اطمینان از اینکه اسد کاملاً وابسته به خواست کرملین باقی میماند
او اکنون بیشتر یک "مهمان اجباری" تحت نظر است تا یک رهبر تبعیدی.
بازتاب این گزارشها بر تصویر اسد و جنبش حامی باقیمانده از او
این تصویر دوگانه – مردی ثروتمند که مغازهدار شده، یا زندانی خانگی تحت نظارت – به هر حال برای میراث سیاسی اسد مخرب است. از یک سو، اگر ثروتمند باشد اما دستش بسته، نشان از وابستگی کامل و فقدان استقلال عمل دارد. از سوی دیگر، اگر مجبور به کار کردن شده باشد، نشان از سقوط کامل از اوج قدرت است. هر دو روایت، افسانه "مقاومت" و "پیروزی" را که حامیانش سالها ساختند، تضعیف میکنند. برای هواداران باقیمانده او در داخل و خارج سوریه، این تصویر میتواند بسیار ناامیدکننده باشد و پایههای ایدئولوژیک حمایت از او را سست کند.
چشمانداز آینده و جایگاه اسد در معادلات منطقهای
آینده بشار اسد به طور کامل در گرو اراده سیاسی کرملین و تحولات آتی در سوریه و منطقه است. در کوتاهمدت، به نظر میرسد محصور ماندن در حصار نظارت روسی سرنوشت محتوم اوست. در میانمدت، ممکن است در ازای امتیازی در مذاکرات مربوط به سوریه، "تحویل" داده شود یا اجازه حضور محدود و کنترلشدهای در عرصهای خاص به او داده شود. در بلندمدت، با تثبیت حکومت جدید در سوریه و فراموشی تدریجی او توسط جامعه بینالملل، ممکن است به یک شخصیت حاشیهای تبدیل شود که در سکوت در روسیه زندگی میکند. در هر صورت، دوران تاثیرگذاری فعال او در معادلات منطقهای به پایان رسیده است. نقش کنونی او بیشتر "شیئی موزهای" است که روسیه آن را در اختیار دارد.