آسیانیوز ایران؛ سرویس اجتماعی:
هوای ایران در آستانۀ هفته پیش رو، قصه ای دوگانه و پرهیجان را روایت می کند. از یک سو سرمای استخوان سوز و یخبندان، مهمان ناخوانده پایتخت نشینان خواهد شد و از سوی دیگر، باران های سیل آسا و طوفان، جنوب کشور را در معرض تهدیدی جدی قرار داده است. اداره کل هواشناسی استان تهران با انتشار هشداری رسمی، از نفوذ و ماندگاری یک توده هوای سرد بسیار قوی از بامداد روز شنبه، ۲۹ آذرماه، خبر داده است. این توده هوای سرد که تا سه شنبه، ۲ دی ماه، بر منطقه حاکم خواهد بود، کاهش محسوس دما و بروز یخبندان را به همراه خواهد آورد. این شرایط جوی، تهران را با یکی از سردترین دوره های امسال روبرو خواهد ساخت. شهروندان تهرانی باید خود را برای روزهایی سرد، همراه با یخبندان در ساعات شب و صبح زود آماده کنند. این کاهش دما می تواند بر تردد شهری، مصرف انرژی و سلامت گروه های آسیب پذیر تاثیرگذار باشد.
همزمان، در نقطه ای کاملا متفاوت از کشور، داستان آب و هوایی دیگری در حال شکل گیری است. یک سامانه بارشی جدید و قدرتمند از سمت جنوب غرب در حال ورود به کشور است که بر اساس پیش بینی ها، تمام استان ها را تحت تاثیر قرار خواهد داد. اما قلب تپندۀ این هشدار، بر جزایر زیبای کیش و قشم متمرکز است. کارشناسان هواشناسی به طور مشخص نسبت به "سیلابی شدن" این جزایر در روزهای آینده هشدار داده اند. احتمال بارش های شدید و طوفان، وضعیتی بحرانی را برای این مناطق توریستی و پرجمعیت ایجاد کرده است. این هشدارها به حدی جدی است که مقامات محلی در قشم دست به اقدام فوری زده اند. فرمانداری قشم به دلیل شدت بارندگی و طوفان، به ساکنان روستای "طولا" در این جزیره، دستور تخلیۀ اضطراری داده است. برای اسکان اضطراری مردم، چهار سالن در نزدیکی روستای طولا و شهر قشم در حال آماده سازی است. این اقدام نشان می دهد که مقامات انتظار دارند این سامانه بارشی بتواند پیامدهای خطرناکی به همراه داشته باشد. بنابراین، ایران در روزهای آینده شاهد دو پدیدۀ متضاد جوی خواهد بود: یخبندان در شمال مرکزی و سیلاب در جنوب. این شرایط، آمادگی دستگاه های مدیریت بحران و همکاری تمام شهروندان برای عبور ایمن از این رویدادهای طبیعی را می طلبد.
توده هوای سرد و پیامدهای یخبندان در تهران
ورود این توده هوای سرد از روز شنبه، نشان از شکل گیری یک الگوی جوی پایدار و قدرتمند دارد. ماندگاری آن تا چهار روز، حاکی از سکون نسبی جوی و نفوذ عمیق سرما به لایه های زیرین جو است. این پدیده می تواند منجر به شکل گیری یکی از پایدارترین و شدیدترین دوره های سرمایی امسال در پایتخت شود. پیامدهای این یخبندان طولانی مدت می تواند بسیار گسترده باشد. در بخش شهری، خطر یخ زدگی معابر، افزایش احتمال تصادفات، اختلال در سیستم حمل و نقل عمومی و تردد خودروهای شخصی وجود دارد. از نظر زیرساختی، شبکه های آب و فاضلاب، لوله های گاز و خطوط برق در معرض تنش ناشی از انقباض ناشی از سرما قرار می گیرند. از بعد اجتماعی، گروه های آسیب پذیر مانند افراد بی خانمان، سالمندان و بیماران خاص، در معرض خطر جدی هستند. افزایش مصرف سوخت برای گرمایش، احتمال خاموشی های ناگهانی یا افت فشار گاز را افزایش می دهد. همچنین، بخش کشاورزی در حومه تهران، به ویژه باغات و محصولات زمستانه، با خطر سرمازدگی مواجه خواهند شد.
بررسی سامانه بارشی جنوب و خطر سیل در جزایر خلیج فارس
ورود سامانه بارشی از سمت جنوب غرب، معمولاً با منشأ مدیترانه ای یا سودانی همراه است که رطوبت بالایی را حمل می کند. برخورد این هوای مرطوب و ناپایدار با عوارض زمین مانند ارتفاعات یا حتی گرمای نسبی سطح دریا در منطقه خلیج فارس، می تواند بارش های رگباری شدید و رعد و برقی ایجاد کند. جزایر کیش و قشم به دلیل توپوگرافی نسبتاً مسطح، فقر پوشش گیاهی قوی برای جذب رواناب، و وجود بسترهای شهری و بتنی، در مقابل بارش های شدید بسیار آسیب پذیرند. رواناب های سریع و تجمع آب در مدت زمان کوتاه، اصلی ترین عامل تهدید برای سیلابی شدن است. نزدیکی به دریا نیز احتمال طغیان آب دریا را در صورت همراهی با باد شدید افزایش می دهد. این شرایط برای ساکنان و زیرساخت های این جزایر توریستی بسیار خطرناک است. احتمال آب گرفتگی معابر، قطعی برق، تخریب اماکن فرسوده، اختلال در سیستم ارتباطی و آسیب به تاسیسات گردشگری وجود دارد. تخلیه اضطراری روستای طولا نشان می دهد که حتی سکونتگاه های سنتی نیز در برابر قدرت این سامانه آسیب پذیر تشخیص داده شده اند.
واکنش مدیریت بحران؛ از هشدار تا تخلیه اضطراری
واکنش سریع فرمانداری قشم در صدور دستور تخلیه روستای طولا، نشان دهنده درس آموزی از سیلاب های گذشته و درک درست از سطح تهدید است. این اقدام پیشگیرانه، اگرچه برای ساکنان مشقت بار است، اما می تواند از فاجعه انسانی جلوگیری کند. آماده سازی چهار سالن برای اسکان، گام دوم منطقی در این زنجیره مدیریت بحران است. در طرف مقابل، در تهران و استان های سردسیر، مدیریت بحران باید بر محور "سرمازدگی" متمرکز شود. این شامل: فعال سازی گرمخانه ها برای افراد بی خانمان، هماهنگی با شرکت های گاز و برق برای اطمینان از تداوم خدمات، آماده باش خدمات شهری برای رفع یخ زدگی معابر اصلی و اطلاع رسانی مداوم به شهروندان برای رعایت نکات ایمنی است. نقطه ضعف احتمالی، هماهنگی بین استانی و تخصیص منابع است. در حالی که جنوب کشور با تهدید سیل دست و پنجه نرم می کند، مرکز کشور با بحران سرما روبروست. این نیازمند مدیریت هوشمند و متمرکز در سطح ملی است تا منابع امدادی و مالی به بهترین شکل بین این دو اولویت تقسیم شود.
تأثیرات اقتصادی و اجتماعی این دو پدیده متضاد
تأثیر اقتصادی یخبندان در تهران و شمال مرکزی می تواند شامل: تعطیلی برخی مشاغل وابسته به فضای باز، افزایش هزینه های گرمایش برای خانوارها و بنگاه ها، اختلال در زنجیره تأمین کالا به دلیل مشکلات حمل و نقل، و خسارت به محصولات کشاورزی و باغی باشد. در جنوب، سیلاب می تواند ضربه سنگینی به صنعت گردشگری، به عنوان قلب اقتصادی جزایری مانند کیش و قشم، وارد کند. تعطیلی احتمالی فرودگاه ها و اختلال در تردد، خسارت به هتل ها، مراکز خرید و جاذبه های گردشگری، و نیز آسیب به مشاغل محلی مانند ماهیگیری از پیامدهای محتمل است. از بعد اجتماعی، هر دو حادثه می توانند باعث ایجاد استرس جمعی، جابجایی موقت جمعیت (در جنوب)، افزایش فشار بر خدمات درمانی (ناشی از بیماری های سرماخوردگی یا حوادث ناشی از یخبندان در شمال و آسیب های سیل در جنوب)، و در درازمدت، ایجاد حساسیت بیشتر مردم نسبت به هشدارهای هواشناسی و مدیریت بحران شود.
نقش تغییرات اقلیمی و آینده نگری
تشدید این گونه رویدادهای حدی (سرمای شدید و پایدار در یک سو، بارش های سیل آسا در سوی دیگر) می تواند نشانه ای از الگوهای پیچیده تر آب و هوایی تحت تأثیر تغییرات اقلیمی جهانی باشد. نوسانات شدید و غیرمتعارف، ممکن است در آینده بیشتر دیده شود. این رویدادها لزوم "آینده نگری" و "تاب آوری" را در برنامه ریزی شهری و منطقه ای پررنگ تر می کند. در تهران و شهرهای سردسیر، نیاز به بازبینی استانداردهای ساخت و ساز برای تحمل سرمای شدید، بهبود سیستم های عایق بندی شبکه های حیاتی و ایجاد پناهگاه های گرمایی کافی احساس می شود. در مناطق جنوبی و جزایر، نیاز به سرمایه گذاری جدی در سیستم های زهکشی مدرن، سامانه های هشدار سریع سیل، مقاوم سازی بناها در برابر رواناب و تدوین طرح های تخلیه کارآمدتر برای تمام سکونتگاه های پرخطر وجود دارد. این حوادث آزمونی برای ارزیابی میزان آمادگی ملی در برابر مخاطرات طبیعی متعدد و همزمان است.