آسیانیوز ایران؛ سرویس اجتماعی:
کاظم عاشوری گیلده - محقق و نویسنده - استان گیلان، با جنگلهای انبوه هیرکانی، شالیزارهای سبز، رودخانههای پرآب و ساحل بیکران دریای خزر، یکی از محبوبترین مقاصد گردشگری ایران است. سالانه میلیونها نفر از سراسر کشور برای تجربه طبیعت بکر و فرهنگ غنی مردم این منطقه به گیلان سفر میکنند. حضور این حجم گسترده از گردشگران، در نگاه نخست میتواند موتور محرک اقتصاد محلی باشد، اما واقعیت این است که نبود مدیریت صحیح و فقدان زیرساختهای استاندارد، گیلان را به مرز یک بحران زیستمحیطی و اجتماعی کشانده است. سؤال کلیدی اینجاست: آیا گردشگری در گیلان بهسوی توسعه پایدار حرکت میکند یا در حال تخریب همان طبیعتی است که قرار بود جاذبه اصلی آن باشد؟
چالشهای گردشگری بیبرنامه در گیلان
۱. تخریب زمینهای کشاورزی
گیلان بهعنوان یکی از قطبهای اصلی تولید برنج، چای و زیتون در ایران شناخته میشود. اما رشد بیرویه ساختوسازهای غیرقانونی در زمینهای کشاورزی، تهدیدی جدی برای آینده این استان است. بسیاری از زمینهای حاصلخیز شالیزاری به ویلا و خانههای اجارهای تبدیل شدهاند. این روند، نهتنها تولید محصولات استراتژیک کشاورزی را کاهش داده، بلکه نسل آینده کشاورزان را نیز با چالشی بزرگ مواجه خواهد کرد.
۲. بحران زباله و پسماند
یکی از تلخترین واقعیتهای گردشگری در گیلان، انباشت زباله در جنگلها، کنار جادهها و سواحل است. نبود زیرساخت کافی برای جمعآوری و تفکیک پسماند، در کنار بیتوجهی بخشی از گردشگران، منجر به تولید کوههایی از زباله در روزهای تعطیل شده است. این پدیده، نهتنها زیبایی بصری منطقه را نابود میکند، بلکه خاک، آب و حیاتوحش را نیز به خطر میاندازد. پلاستیکهایی که سالها در طبیعت باقی میمانند، امروز به یکی از بزرگترین معضلات محیطزیستی گیلان تبدیل شدهاند.
۳. جنگلخواری و تغییر کاربری
یکی دیگر از پیامدهای گردشگری بیضابطه، رشد پدیده جنگلخواری است. در بسیاری از نقاط، زمینهای جنگلی بهصورت غیرقانونی خریداری شده و با قطع درختان، به ویلاهای لوکس تبدیل شدهاند. این روند، با سرعتی نگرانکننده ادامه دارد و در بلندمدت میتواند اکوسیستم جنگلهای هیرکانی را که قدمتی چند میلیون ساله دارند، نابود کند.
۴. تفریحاتی که به تخریب بدل میشوند
موتور کراس و وسایل نقلیه آفرود، که در نگاه اول تفریحی هیجانانگیز به نظر میرسند، امروز به کابوسی برای جنگلها و مراتع گیلان تبدیل شدهاند. این وسایل با حرکت در مسیرهای طبیعی، خاک را کوبیده و گیاهان را نابود میکنند. تخریب خاک در مناطق شیبدار، خطر فرسایش و رانش زمین را بهطور چشمگیری افزایش داده است.
پیامدهای اجتماعی و فرهنگی
گردشگری بیبرنامه تنها به محیطزیست آسیب نزده، بلکه فرهنگ و سبک زندگی روستایی را نیز دستخوش تغییرات عمیق کرده است. تغییر الگوی اقتصادی روستاها: بسیاری از کشاورزان، بهجای ادامه فعالیت در زمینهای خود، زمینهایشان را فروخته و به فعالیتهای مرتبط با اجاره ویلا و خانههای روستایی روی آوردهاند. این تغییر، اگرچه در کوتاهمدت سودآور است، اما در بلندمدت به معنای از دست رفتن هویت کشاورزی گیلان خواهد بود.
افزایش قیمت زمین و مسکن: هجوم سرمایهگذاران غیرمحلی برای خرید زمین، سبب افزایش سرسامآور قیمت مسکن در روستاها شده و زندگی برای بسیاری از بومیان دشوارتر کرده است. فراموشی فرهنگ محلی: گردشگری اگر مدیریت نشود، میتواند به تضعیف فرهنگ بومی، زبان گیلکی و سنتهای اصیل منجر شود. بسیاری از جشنها و آیینهای محلی جای خود را به فعالیتهای تجاری و صرفاً اقتصادی دادهاند.
گیلان و فرصتهای ازدسترفته
نکته تأسفبار این است که گردشگری میتوانست بهجای تهدید، بزرگترین فرصت اقتصادی برای گیلان باشد. این استان ظرفیتهای بینظیری برای توسعه گردشگری پایدار دارد؛ از بومگردی اصولی گرفته تا گردشگری کشاورزی (Agrotourism) که میتواند علاوه بر جذب گردشگر، به حفظ کشاورزی سنتی کمک کند. همچنین گیلان قابلیت تبدیلشدن به قطب گردشگری سلامت، ورزشهای طبیعی مانند کوهنوردی و پرندهنگری را دارد. اما نبود برنامهریزی دقیق و غلبه نگاه سودجویانه باعث شده بسیاری از این فرصتها به تهدید تبدیل شوند.
راهکارها؛ چگونه میتوان گردشگری را نجات داد؟
برای بازگرداندن گردشگری گیلان به مسیر درست، مجموعهای از اقدامات ضروری است:
- تدوین برنامه جامع گردشگری پایدار: با مشارکت دولت، بخش خصوصی و جوامع محلی.
- جلوگیری از تغییر کاربری غیرقانونی زمینهای کشاورزی و جنگلی.
- مدیریت پسماند و ایجاد زیرساختهای مدرن برای جمعآوری و بازیافت زباله.
- ترویج بومگردی واقعی: اقامتگاههایی که بهجای تخریب زمینهای کشاورزی، فرهنگ و زندگی بومی را معرفی کنند.
- آموزش گردشگران و فرهنگسازی: ایجاد کمپینهای عمومی برای آگاهی از اهمیت حفظ محیطزیست.
- سرمایهگذاری در حملونقل عمومی و کاهش ترافیک جادهای.
جمعبندی؛ آیندهای که میتوان ساخت
گیلان، نگین سبز ایران، امروز در نقطهای حساس قرار دارد. گردشگری میتواند موتور محرک توسعه و اشتغالزایی باشد یا برعکس، به ابزاری برای نابودی کشاورزی، جنگلها و فرهنگ محلی بدل شود. انتخاب با ماست؛ اگر امروز چارهاندیشی کنیم، گیلان میتواند الگوی گردشگری پایدار در ایران و منطقه باشد. اما اگر این بینظمی ادامه یابد، فردا تنها خاطرهای از جنگلهای بکر، شالیزارهای سبز و سواحل آرام در ذهنها باقی خواهد ماند.