آسیانیوز ایران؛ سرویس علم و تکنولوژی:
شهر گرگان چند روزی است که در مرکز توجه اخبار علمی - یا بهتر است بگوییم شبهعلمی - قرار گرفته است. مراسمی با حضور مقامات رسمی استانداری گلستان، هلال احمر و شورای شهر برای رونمایی از سنگی عظیم برگزار شد که به ادعای برگزارکنندگان، «بزرگترین شهابسنگ جهان» است. این مراسم که با عنوان «تیای هیرکان» معرفی شد، به سرعت در رسانههای داخلی و شبکههای اجتماعی بازتاب یافت. بسیاری از کاربران با شگفتی از این «کشف بزرگ» استقبال کردند، اما خیلی زود صدای اعتراض جامعه علمی بلند شد. کارشناسان و نهادهای علمی معتبر کشور یکی پس از دیگری به این ادعا واکنش نشان دادند و آن را کاملاً غیرعلمی خواندند. آنها تأکید کردند که سنگ رونمایی شده نه تنها بزرگترین شهابسنگ جهان نیست، بلکه اصلاً شهابسنگ بودنش تأیید نشده است.
محمود خراسانی، مدعی اصلی این کشف، در مراسم رونمایی ادعاهای عجیبی مطرح کرد. او گفت که این سنگ حاوی ۷۹۰۰ ppm آمینو اسید است، در حالی که بر اساس دادههای علمی معتبر، بیشترین غلظت آمینو اسید در شهابسنگها تنها چند صد ppm است. ادعای غیرعلمی دیگر او این بود که «هر ۲۸۰ سال یک بار شهابسنگ به زمین میخورد». این در حالی است که دادههای ناسا و دیگر مراجع علمی نشان میدهد دستکم هفتهای یک بار شهابسنگی بزرگ در جو زمین منفجر میشود. بزرگترین شهابسنگ جهان در واقع «هوبا» نام دارد که در نامیبیا قرار دارد و وزن آن حدود ۶۶ تن است. این شهابسنگ به طور علمی تأیید شده و در تمام مراجع معتبر جهانی ثبت شده است. در مقابل، شهابسنگی به نام «تیای هیرکان» در هیچ مرجع علمی بینالمللی وجود ندارد. نهادهای علمی داخلی نیز هیچ کدام شهابسنگ بودن این قطعه سنگ را تأیید نکردهاند. این اتفاق بار دیگر اهمیت نظارت نهادهای علمی بر برگزاری مراسم اینچنینی و لزوم بررسی ادعاهای غیرمتعارف پیش از انتشار عمومی را نشان میدهد.
بررسی ادعاهای مطرح شده از دیدگاه علمی
ادعای وجود ۷۹۰۰ ppm آمینو اسید در این سنگ کاملاً غیرعلمی است. شهابسنگها حاوی مقادیر بسیار کمی از ترکیبات آلی هستند و بیشترین غلظت گزارش شده برای آمینو اسیدها در شهابسنگها تنها به چند صد ppm میرسد. ادعای اینکه «هر ۲۸۰ سال یک بار شهابسنگ به زمین میخورد» نشان از بیاطلاعی از دادههای علمی دارد. بر اساس گزارش ناسا، سالانه حدود ۵۰۰ شهابسنگ کوچک به سطح زمین میرسند و شهابسنگهای بزرگتر نیز به طور مرتب در جو زمین منفجر میشوند. تعیین هویت شهابسنگ نیاز به آزمایشهای دقیق شیمیایی و کانی شناسی دارد. این آزمایشها باید توسط آزمایشگاههای معتبر و با روشهای استاندارد انجام شود.
فرآیند شناسایی و ثبت شهابسنگها
شهابسنگهای واقعی باید در بانک اطلاعاتی شهابسنگهای جهانی ثبت شوند. این بانک توسط انجمن شهابسنگشناسی بینالمللی نگهداری میشود. برای تأیید یک شهابسنگ، نمونه باید دارای ویژگیهای مشخصی مانند پوسته گداخته، کندرول و ترکیب شیمیایی خاص باشد. این ویژگیها باید توسط متخصصان تأیید شود. در ایران، نهادهای علمی معتبری مانند پژوهشگاه زلزلهشناسی و پژوهشکده علوم زمین میتوانند اصالت شهابسنگها را بررسی کنند. عدم مراجعه به این نهادها خود نشانه عدم اعتبار ادعاهاست.
پیامدهای اجتماعی و فرهنگی این رویداد
برگزاری مراسم رسمی با حضور مقامات برای چنین ادعای غیرعلمیای، میتواند به اعتماد عمومی به علم آسیب بزند. مردم ممکن است در آینده به ادعاهای علمی واقعی نیز با تردید نگاه کنند. این رویداد نشان میدهد که نیاز به سیستم نظارتی قویتر بر برگزاری مراسم علمی در کشور وجود دارد. نهادهای علمی باید پیش از برگزاری چنین مراسمی، ادعاها را بررسی کنند. افزایش سواد علمی جامعه میتواند از پذیرش چنین ادعاهای غیرعلمیای جلوگیری کند. رسانهها نیز در انتقال دقیق اطلاعات علمی مسئولیت مهمی دارند.
بررسی نمونههای مشابه در جهان
ادعاهای مشابه درباره کشف شهابسنگهای عظیم در دیگر کشورها نیز سابقه دارد. در بیشتر موارد، این ادعاها پس از بررسیهای علمی رد شدهاند. معمولاً اینگونه ادعاها با اهداف اقتصادی یا شهرتطلبی مطرح میشوند. بررسی سوابق مدعیان میتواند به درک انگیزههای پشت این ادعاها کمک کند. در کشورهای پیشرفته، نهادهای علمی به سرعت به چنین ادعاهایی واکنش نشان میدهند و از انتشار اطلاعات نادرست جلوگیری میکنند.
راهکارهای پیشگیری از تکرار چنین رویدادهایی
ایجاد سیستم ارزیابی علمی برای ادعاهای غیرمتعارف پیش از انتشار عمومی ضروری است. نهادهای علمی معتبر باید این نقش را ایفا کنند. آموزش سواد علمی به مدیران و مسئولان میتواند از مشارکت آنان در مراسم غیرعلمی جلوگیری کند. مسئولان باید پیش از شرکت در چنین مراسمی، با کارشناسان مشورت کنند. رسانهها باید مسئولیت بیشتری در بررسی صحت اخبار علمی بر عهده بگیرند. انتشار اخبار بدون بررسی کارشناسی میتواند به گسترش اطلاعات نادرست بینجامد.