آسیانیوز ایران؛ سرویس اجتماعی:
میدان انقلاب تهران، این عرصه نمادین تحولات سیاسی و اجتماعی ایران، یک بار دیگر شاهد دگرگونی در چهره خود است. نصب تندیس جدید «زانوزنندگان برابر ایران» در شامگاه جمعه ۱۶ آبان ۱۴۰۴، فصل تازهای در تاریخ پر فراز و نشیب این میدان گشوده است. این اثر هنری ۷ متری که به تندیس «شکست والرین، امپراتور روم، به دست شاپور اول ساسانی» شهرت یافته، توسط پیام قانع طراحی و ساخته شده است. مجسمه که از جنس فایبرگلاس است، واقعه تاریخی نبرد ادسا در قرن سوم میلادی را بازنمایی میکند. به گفته داود گودرزی، معاون خدمات شهری شهرداری تهران، ایده ساخت این مجسمه پس از «جنگ تحمیلی ۱۲ روزه» شکل گرفت. زمانبندی رونمایی نیز ابتدا همزمان با ۱۳ آبان برنامهریزی شده بود، اما به دلیل تقارن با سالروز شهادت حضرت فاطمه به شامگاه جمعه موکول شد.
میدان انقلاب که پیش از انقلاب با نام «میدان ۲۴ اسفند» و در میان مردم با عنوان «میدان مجسمه» شناخته میشد، همواره صحنه بازتاب تحولات سیاسی و اجتماعی کشور بوده است. از تندیس رضاشاه تا مجسمه امام خمینی و رزمندگان، این میدان همواره نماد گفتمان مسلط زمانه خود بوده است. در سالهای گذشته، تغییرات متعددی در سیما و کارکرد این میدان رخ داده است. تبدیل دکههای کتاب به مغازههای فست فود و آشفروشی، تغییراتی است که به زعم بسیاری، هویت فرهنگی میدان را تحت تأثیر قرار داده است. نصب تندیس جدید در شرایطی صورت میگیرد که به نظر میرسد رویکردهای ملیگرایانه در ایران پس از جنگ ۱۲ روزه و تهدیدات خارجی تشدید شده است. حضور رهبری در مراسم شب عاشورا و تأکید بر «ای ایران» خواندن، نشانهای از این تحول در گفتمان رسمی تفسیر شده است.
این اقدام با واکنشهای متفاوتی روبرو شده است. برخی از صاحبنظران از جنبههای هنری و فرآیند انتخاب اثر انتقاد کردهاند، برخی دیگر از جنبههای نمادین و سیاسی آن استقبال نمودهاند. احمد زیدآبادی، فعال سیاسی اصلاحطلب، با نقد پیام فرهنگی تندیس، پیشنهاد داده بود که به جای شاپور، مجسمه منشور کوروش ساخته و نصب شود. این اظهارنظر خود نشان از حساسیت نمادین این اثر دارد.
تحولات نمادین میدان انقلاب
میدان انقلاب به عنوان فضایی نمادین، همواره بازتابی از گفتمان مسلط سیاسی بوده است. تحول از تندیس رضاشاه به مجسمه آیت الله خمینی و اکنون تندیس شاپور اول، نشان از تحول در روایت هویتی دارد. این میدان صحنه تقابل و تبادل نمادهای مختلف سیاسی و فرهنگی در طول تاریخ معاصر ایران بوده است.
زمینههای سیاسی و اجتماعی نصب تندیس
تشدید رویکردهای ملیگرایانه پس از جنگ ۱۲ روزه از عوامل مؤثر در خلق این اثر بوده است. تأکید بر هویت ایرانی در تقابل با تهدیدات خارجی، محتوای اصلی پیام این تندیس است. زمانبندی رونمایی همزمان با ۱۳ آبان، نشان از پیوند این اثر با گفتمان انقلابی دارد.
واکنشهای جامعه هنری و انتقادات فنی
انتقادات هنرمندان عمدتاً معطوف به فرآیند انتخاب و نصب اثر بدون کارشناسی کافی است. قطع ارتباط شهرداری با انجمنهای تخصصی از جمله موارد مورد اشاره منتقدان است. سوال در مورد ماندگاری یا موقتی بودن اثر، از دیگر ابهامات مطرح شده است.
بازتاب در افکار عمومی و فضای مجازی
با وجود انتقادات کارشناسی، اثر با استقبال عمومی گستردهای روبرو شده است. حضور قشرهای مختلف در مراسم رونمایی، نشان از پذیرش عمومی این نماد دارد. بازتاب مثبت در فضای مجازی، حکایت از همخوانی این نماد با احساسات عمومی دارد.
چشمانداز تأثیرات فرهنگی و سیاسی
این اثر میتواند نماد وحدتبخشی در تقابل با تهدیدات خارجی باشد. تأکید بر تاریخ پیش از اسلام در کنار نمادهای اسلامی، میتواند پیام وحدت ملی داشته باشد. تداوم چنین رویکردهایی میتواند به بازتعریف هویت جمعی ایرانیان بینجامد.