آسیانیوز ایران؛ سرویس افغانستان:
روابط اقتصادی در منطقه جنوب آسیا در حال تجربه تحولی چشمگیر است. در پی تنشهای اخیر میان طالبان و پاکستان، کابل به دنبال یافتن راههای بدیل برای کاهش وابستگی تاریخی به بنادر پاکستان است. این تحول راهبردی، افغانستان را به سمت همکاری اقتصادی گستردهتر با ایران سوق داده است. سفر نورالدین عزیزی، وزیر صنعت و تجارت طالبان، به استان سیستان و بلوچستان ایران، در همین راستا صورت گرفته است. این سفر که در بحبوحه تنشهای افغانستان با پاکستان انجام شده، نشاندهنده عزم جدی طالبان برای تنوع بخشیدن به مسیرهای تجاری است.
در دیدار با منصور بیجار، استاندار سیستان و بلوچستان، منطقه آزاد سیستان و بندر چابهار به عنوان "محور کلیدی توسعه ترانزیت و صادرات کالاهای افغانستان" معرفی شد. این موضعگیری ایران، فرصتهای جدیدی را پیش روی تجار افغانستانی قرار میدهد. بندر چابهار که سالهاست مورد توجه هند قرار دارد، میتواند جایگزین مناسبی برای بنادر کراچی و گوادر پاکستان باشد. استاندار سیستان و بلوچستان با اشاره به این موضوع، تأکید کرد که این بندر میتواند افغانستان را به عمان و دیگر بنادر بینالمللی متصل کند. پیشنهادات ایران به هیئت طالبان تنها به مسائل ترانزیتی محدود نمیشود. تهران آمادگی خود را برای ارائه تخفیفات ویژه به تجار افغانستانی و همچنین سرمایهگذاری در بخش انرژی اعلام کرده است. این پیشنهادات میتواند افغانستان را در مسیر خودکفایی انرژی یاری کند.
از دیدگاه راهبردی، این تحول میتواند توازن قوا در منطقه را تغییر دهد. کاهش وابستگی افغانستان به پاکستان، از نفوذ اسلامآباد بر کابل میکاهد و به طور غیرمستقیم به سود هند تمام میشود. این مسئله برای پاکستان که افغانستان را بازار راهبردی و پرسودی میداند، ناخوشایند است. اکنون این پرسش مطرح است که پاکستان در برابر این تحول راهبردی چه واکنشی نشان خواهد داد؟ آیا اسلامآباد میتواند طالبان را از ادامه این مسیر منصرف کند یا باید شاهد تحول جدی در روابط اقتصادی منطقه باشد؟ پاسخ به این پرسشها نه تنها آینده روابط افغانستان و پاکستان، که تحولات کل منطقه را تحت تأثیر قرار خواهد داد. همکاری فزاینده ایران و افغانستان میتواند الگوی جدیدی از همکاریهای منطقهای را پایهگذاری کند.
تغییر مسیر تجاری افغانستان
تغییر مسیر تجاری افغانستان از پاکستان به ایران، یک تحول راهبردی در سیاست خارجی این کشور محسوب میشود. این اقدام نشان میدهد طالبان به دنبال کاهش وابستگی تاریخی به بنادر پاکستان هستند. بندر چابهار به عنوان گزینه جایگزین، مزایای متعددی برای افغانستان دارد. اولاً، این بندر تحت حمایت هند قرار دارد که روابط بهتری با طالبان دارد. ثانیاً، دسترسی به آبهای آزاد از این مسیر، امکان تجارت با کشورهای مختلف را فراهم میآورد. این تغییر مسیر میتواند در بلندمدت امنیت تجاری افغانستان را افزایش دهد. با داشتن مسیرهای متعدد ترانزیتی، افغانستان کمتر در معرض فشارهای سیاسی همسایگان قرار خواهد گرفت.
جایگاه بندر چابهار در اقتصاد منطقهای
بندر چابهار دارای موقعیت استثنایی در منطقه است. این بندر میتواند افغانستان را به بازارهای بینالمللی متصل کند و دسترسی این کشور به آبهای آزاد را تضمین نماید. پیشنهاد ایران برای ارائه تخفیفات ویژه به تجار افغانستانی، میتواند انگیزه لازم برای استفاده از این بندر را ایجاد کند. همچنین منطقه آزاد سیستان میتواند به مرکز مبادلات تجاری افغانستان تبدیل شود. توسعه بندر چابهار نه تنها به نفع افغانستان، که به سود اقتصاد ایران نیز خواهد بود. این بندر میتواند سهم ایران در ترانزیت کالاهای منطقه را افزایش دهد.
پیامدهای اقتصادی برای پاکستان
کاهش وابستگی افغانستان به بنادر پاکستان، ضربه اقتصادی قابل توجهی به اسلامآباد وارد خواهد کرد. افغانستان از دیرباز یکی از بازارهای اصلی کالاهای پاکستانی بوده است. از دست دادن درآمدهای ترانزیتی و بازار صادراتی افغانستان، میتواند بر اقتصاد پاکستان تأثیر منفی بگذارد. این مسئله به ویژه در شرایط کنونی که پاکستان با مشکلات اقتصادی متعددی روبرو است، حائز اهمیت است. پاکستان احتمالاً تلاش خواهد کرد با ارائه امتیازات اقتصادی، طالبان را از این تصمیم منصرف کند. اما موفقیت این تلاشها به عوامل متعددی بستگی دارد.
نقش هند در این تحول راهبردی
همکاری اقتصادی ایران و افغانستان به طور غیرمستقیم به سود هند تمام میشود. دهلی نو سالهاست از بندر چابهار حمایت میکند و توسعه این بندر را در راستای منافع راهبردی خود میداند. کاهش نفوذ پاکستان در افغانستان، میتواند موقعیت هند در منطقه را تقویت کند. این تحول میتواند زمینهساز همکاریهای سهجانبه بین ایران، افغانستان و هند شود. برای هند، این همکاری میتواند راهی برای دور زدن پاکستان در دسترسی به بازارهای آسیای میانه باشد. این مسئله از دیدگاه راهبردی برای دهلی نو بسیار ارزشمند است.
چشمانداز آینده و سناریوهای محتمل
در سناریوی خوشبینانه، اگر طالبان و ایران بتوانند همکاریهای اقتصادی خود را توسعه دهند، افغانستان به استقلال تجاری دست خواهد یافت. این کشور میتواند به مرکز ترانزیت منطقهای تبدیل شود. در سناریوی محافظهکارانه، انتقال تدریجی صورت خواهد گرفت و افغانستان برای سالها به هر دو مسیر تجاری وابسته خواهد بود. این حالت میتواند باعث تداوم نوسانات در روابط با پاکستان شود. در بدترین سناریو، اگر پاکستان بتواند طالبان را تحت فشار قرار دهد، این همکاریهای نوپا ممکن است با مشکل مواجه شود. اما با توجه به جهتگیری کنونی طالبان، این سناریو کمتر محتمل به نظر میرسد.