آسیانیوز ایران؛ سرویس اقتصادی:
تصمیمگیران دولتی این بار نشانهگیر سیاستهای حمایتی خود را بر روی حساسترین و آسیبپذیرترین قشر جامعه متمرکز کردهاند. حلقه اتصال نسلها، مادران و نوزادان، در کانون توجه یک طرح نوین رفاهی قرار گرفتهاند. امروز، دهم آذرماه، روز عملیاتی شدن وعدهای است که میتواند تأثیر مستقیمی بر سبد معیشت هزاران خانوار ایرانی داشته باشد. گردونه نظام حمایت اجتماعی با روالی جدید به چرخش درآمده است. وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بهصورت رسم اعلام کرد که مرحله نخست از «طرح یسنا» از امروز کلید میخورد. این نام، احتمالاً برگرفته از واژهای به معنای «تندرستی» یا «سلامتی» است که به فلسفه وجودی طرح اشاره دارد.
هدف این مرحله، گروهی بسیار خاص و نیازمند است: سرپرستان خانوارهای سه دهک اول درآمدی کشور که در آستانه تولد نوزاد هستند یا فرزند شیرخوار زیر دو سال دارند. این هدفگذاری دوگانه، هم بر تأمین سلامت دوره بحرانی بارداری تأکید دارد و هم بر پشتیبانی از تغذیه و رشد کودک در دو سال اول زندگی. مکانیسم اجرا به گونهای طراحی شده که کمترین بار اداری را به دوش خانوارها بگذارد. واریز کمک به صورت «شارژ خودکار حساب» سرپرستان خانوار انجام میگیرد. این بدان معناست که مشمولان، برای بهرهمندی از این حمایت، نیاز به طی کردن فرآیندهای جدید ثبتنام یا ارائه مدارک اضافی ندارند.
این حرکت، گامی بلند به سوی «هدفمندی» واقعی در پرداختهای حمایتی محسوب میشود. به جای پخش یارانه در سطحی وسیع، منابع محدود دولتی به سمت گروهی هدایت میشود که در آستانه افزایش هزینهها و نیازهای مالی قرار دارند. طرح یسنا در عین حال پرسشهای مهمی را به ذهن میآورد. مبلغ این کمک چقدر است؟ آیا پرداخت آن تداوم خواهد داشت؟ و آیا شناسایی خانوارهای مشمول با دقت کافی صورت گرفته است؟ پاسخ به این پرسشها، تعیینکننده موفقیت نهایی این اقدام خواهد بود. در ادامه، این گزارش به تحلیل عمیق ابعاد مختلف این طرح حمایتی، از دلایل هدفگذاری هوشمندانه آن تا چالشهای پیشروی اجرا و تأثیرات اقتصادی و اجتماعی آن میپردازد.
هدفگذاری دقیق و تأثیر بر سلامت نسل آینده
این اقدام نمایانگر تحول در سیاستهای حمایتی، از پرداختهای عمومی به سمت هدفگذاری دقیقتر بر روی گروههای آسیبپذیر خاص است. تمرکز همزمان بر «سه دهک اول درآمدی»، «مادر باردار» و «فرزند شیرخوار زیر دو سال»، نشان میدهد اولویت، تأمین مالی مستقیم مراحل حساسترین دوره رشد و سلامت انسان، یعنی ۱۰۰۰ روز اول زندگی (از دوره جنینی تا دو سالگی) است. این رویکرد، اگر مستمر و تکمیلشده با خدمات سلامت باشد، میتواند تأثیر ماندگاری بر کاهش سوءتغذیه، مرگ و میر و عوارض رشدی در محرومترین جامعه هدف بگذارد و سرمایهگذاری بلندمدتی بر کیفیت نیروی انسانی آینده محسوب شود.
مکانیسم توزیع و چالشهای شناسایی
مکانیسم پرداخت به صورت «شارژ خودکار حساب» مشمولان، نقطه قوت این طرح برای کاهش هزینههای اداری و تسهیل دسترسی است. این روش نیاز به مراجعه فیزیکی یا طی کردن بوروکراسی پیچیده را از بین میبرد. با این حال، موفقیت آن کاملاً وابسته به دقت و بهروز بودن «پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان» و سیستم یکپارچه شناسایی مشمولان است. سؤال اساسی این است که این پایگاه چگونه و با چه داد ههایی خانوارهای دارای مادر باردار یا کودک زیر دو سال را در سه دهک اول شناسایی کرده است؟ آیا احتمال خطا یا حذف اشتباه برخی خانوارها وجود دارد؟ شفافیت درباره معیارهای شناسایی و ایجاد سازوکار ساده برای اصلاح خطاها برای افزایش مقبولیت طرح حیاتی است.
جایگاه در اکوسیستم حمایتی و مقایسه با سایر طرحها
طرح یسنا باید در کنار دیگر طرحهای حمایتی مانند «کمکمعیشت»، «یارانه نقدی» و «بستههای سلامت مادر و کودک» تحلیل شود. آیا این پرداخت، مکمل این حمایتهاست یا بخشی از آن محسوب میشود؟ وضوح در این موضوع مانع از تداخل یا سردرگمی میشود. همچنین، مبلغ پرداختی باید با توجه به هزینههای واقعی دوران بارداری و شیردهی (شیرخشک، مکملها، مراقبتهای پزشکی) سنجیده شود. آیا این مبلغ برای تأثیرگذاری معنادار بر سلامت کافی است؟ یا صرفاً نشانهای نمادین از توجه دولت است؟ پاسخ این پرسشها در ارزیابی کارآمدی طرح تعیینکننده است.
ابعاد اقتصادی و تورمزایی
هرگونه تزریق نقدینگی هدفمند به دهکهای پایین، دو اثر متضاد بالقوه دارد: از یک سو، با افزایش قدرت خرید، میتواند به رفع نیازهای اولیه و گردش اقتصادی در سطوح محلی کمک کند. از سوی دیگر، اگر این افزایش تقاضا معطوف به سبد کالاهای خاصی (مانند شیرخشک یا مکملها) شود که عرضه آنها انعطافپذیر نیست، ممکن است به افزایش قیمتهای موضعی در آن کالاها دامن بزند و بخشی از اثر حمایتی را خنثی کند. بنابراین، هماهنگی این طرح با سیاستهای تنظیم بازار و نظارت بر قیمت کالاهای مرتبط با سلامت مادر و کودک، برای حفظ ارزش واقعی کمک پرداختی ضروری به نظر میرسد.
پایداری و چشمانداز آینده طرح
با توجه به نام «مرحله اول طرح یسنا»، این سؤال مطرح است که آیا این پرداخت یکباره است یا دورهای و مستمر؟ آیا مراحل بعدی شامل گسترش دهکهای تحت پوشش یا افزایش مبلغ خواهد بود؟ تداوم و پیشبینیپذیری حمایتها برای خانوارهای نیازمند، به مراتب مهمتر از مقطعی بودن آن است. همچنین، آیا این طرح صرفاً بر انتقال نقدی متمرکز است یا قرار است با بستههای خدماتی (مشاوره تغذیه، مراقبتهای بهداشتی دورهای) همراه شود؟ تلفیق حمایت مالی با آموزش و خدمات سلامت، میتواند اثربخشی آن را به طور تصاعدی افزایش دهد و از حالت کمک اضطراری صرف خارج کند.