آسیانیوز ایران؛ سرویس سیاسی:
فضای سیاسی ایران بار دیگر شاهد درگیری لفظی تندی میان یک نماینده مجلس و یک رسانه نزدیک به نهادهای قدرت شده است. به نقل از خبرگزاری عصر ایران، این بار امیرحسین ثابتی، نماینده اصولگرای مجلس، هدف تیرهای انتقاد خود را همزمان به سمت خبرگزاری تسنیم و شرکت ایرانخودرو نشانه رفته است. این مجادله که ابتدا در فضای مجازی و در کانال تلگرامی ثابتی آغاز شد، به سرعت به موضوعی داغ در محافل سیاسی و رسانهای تبدیل شده است. نماینده مجلس با زبانی بیپروا، هم از یک رسانه رسمی انتقاد کرده و هم به یکی از بزرگترین شرکتهای دولتی کشور حملهور شده است. ماجرا از واکنش ثابتی به بازدید سردار حسنزاده، فرمانده سپاه تهران بزرگ، از یک نمایشگاه با موضوع «خودکفایی و صنعت هوشمند» و سخنان وی درباره ایرانخودرو آغاز شد. تسنیم در گزارش خود از این بازدید آورده بود که فرمانده سپاه تهران، ایرانخودرو را نمادی از تفکر بسیجی خوانده است.
ثابتی با انتشار پستی تند در کانال شخصی خود، هم به سردار حسنزاده و هم به خبرگزاری تسنیم حمله کرد. او با خطاب قرار دادن فرمانده سپاه تهران نوشت: «برادر عزیز! شما پا شدی رفتی کنار استکبار داخلی نشستی؟» و ایرانخودرو را در دست «باند مافیایی و فاسد» خواند. خبرگزاری تسنیم نیز در واکنشی سریع، اظهارات ثابتی را «ریاکارانه و دروغ» نامید و تأکید کرد که سخنان سردار حسنزاده تحریف شده است. این خبرگزاری گفت فرمانده سپاه تهران صرفاً درباره هدف ساخت موتوری با مصرف سوخت کمتر صحبت کرده و از ایرانخودرو به شکلی که ثابتی ادعا کرده، تمجید نکرده است. اما ثابتی در پاسخ دیگری، مواضع خود را تشدید کرد. او صراحتاً گفت: «از رسانهای مانند تسنیم انتظار نمیرود حقیقت را منتشر کند.» و اضافه کرد: «اینها معلوم است که رسانه مستقل نیستند و بودجهشان هم معلوم است از کجا میآید.» نماینده مجلس در ادامه با اشاره به مشکلات کیفیت خودروهای ایرانخودرو گفت: «هزاران خانواده داریم که بر اثر خودروهای بیکیفیت و زباله ایرانخودرو نابود شدهاند.» این اظهارات، انتقاد از یک شرکت بزرگ دولتی را به سطح جدیدی رسانده است. این درگیری رسانهای در حالی رخ میدهد که بحث درباره عملکرد ایرانخودرو و کیفیت محصولات آن سالهاست در جامعه مطرح است. اما بیان چنین انتقادهای تندی از سوی یک نماینده مجلس علیه یک شرکت تحت کنترل دولت و یک رسانه رسمی، نشان از عمق اختلافنظرها حتی در جریان اصولگرا دارد.
ریشههای درگیری؛ تقابل گفتمان انتقادی با روایت رسمی
درگیری اخیر را باید در چارچوب تقابل دو گفتمان متفاوت در درون سیستم سیاسی ایران تحلیل کرد. از یک سو، گفتمان رسمی و نهادی قرار دارد که توسط رسانههایی مانند تسنیم نمایندگی میشود و بر پیشرفتها، خودکفایی و نقش آفرینی نهادهایی مانند سپاه و بسیج در اقتصاد تأکید میکند. گزارش از نمایشگاه «خودکفایی و صنعت هوشمند» با محوریت بسیج کارگران، در این چارچوب معنادار است. از سوی دیگر، گفتمان انتقادی درونسیستمی قرار دارد که توسط افرادی مانند ثابتی نمایندگی میشود. این گفتمان بر مشکلات عینی، فساد، مدیریت ناکارآمد و آسیبهای وارد شده به مردم تأکید دارد. اظهارات ثابتی درباره «باند مافیایی و فاسد» در ایرانخودرو و «نابودی هزاران خانواده» ناشی از کیفیت پایین محصولات، از این منظر قابل درک است. این تقابل، نشاندهنده شکافی است که در سالهای اخیر در درون جریان اصولگرا نیز مشاهده میشود.
ابعاد انتقاد از ایرانخودرو؛ از مسائل کیفیتی تا اتهامات فساد
انتقاد ثابتی به ایرانخودرو چند لایه است. در سطح اول، انتقاد به کیفیت محصولات است که سالهاست از سوی مصرفکنندگان مطرح میشود. اشاره به «خودروهای بیکیفیت و زباله» و «نابودی هزاران خانواده» عمدتاً به این بعد مسئله اشاره دارد. این انتقاد، بیان رسمی نارضایتی عمومی گستردهای است که در فضای مجازی و محافل عمومی به کرات دیده میشود. در لایه عمیقتر، اتهامات ساختاری و مدیریتی مطرح است. ثابتی صراحتاً از «باند مافیایی و فاسد» و «جریانی که آنجا حکمرانی دارد» سخن میگوید. این ادعاها اگرچه مبهم است، اما به شایعات و گزارشهای مکرر درباره وجود فساد، رانت و مدیریت ناکارآمد در این شرکت بزرگ دولتی اشاره دارد. نماینده مجلس با بیان این اتهامات، خواسته یا ناخواسته، به یکی از تابوهای اقتصادی-سیاسی کشور دست زده است. نکته جالب، زمانبندی این انتقادهاست. ثابتی میگوید «یک سال است نمایندگان سالم مجلس دارند داد میزنند» که ایرانخودرو به یک جریان مافیایی سپرده شده است. این نشان میدهد نارضایتی از عملکرد این شرکت در میان بخشی از نمایندگان مجلس نیز وجود دارد و این تنها موضع یک فرد نیست.
تحلیل واکنش تسنیم و دفاع از نهادها
واکنش خبرگزاری تسنیم به انتقادهای ثابتی قابل پیشبینی و در چارچوب عملکرد معمول رسانههای نزدیک به نهادهای حاکمیتی بود:
- اولین اقدام، «تکذیب و برچسبزنی» بود. تسنیم سخنان ثابتی را «ریاکارانه و دروغ» خواند و تلاش کرد با ارائه جزئیات بیشتری از سخنان سردار حسنزاده، نشان دهد که گزارش آن تحریف نشده است.
- استراتژی دوم، «توجهزدایی از محتوای انتقاد و تمرکز بر فرم» بود. تسنیم با تمرکز بر دو کلمه اول ثابتی («برادر عزیز») و توصیف آن به عنوان ریاکارانه، سعی کرد توجه را از محتوای اصلی انتقادها (فساد در ایرانخودرو) منحرف کند. این یک تکنیک رایج در مدیریت بحرانهای رسانهای است.
- سومین استراتژی، «دفاع غیرمستقیم از نهادها» بود. با دفاع از سردار حسنزاده و تأکید بر اینکه او صرفاً از اهداف صنعتی صحبت کرده، تسنیم عملاً از قداست و جایگاه نهاد سپاه دفاع کرد. در این چارچوب، هر انتقادی به سخنان یک فرمانده سپاه، به منزله حمله به خود نهاد تفسیر میشود.
فراتر از یک مجادله شخصی؛ نشانههایی از تحول در فضای سیاسی
این درگیری را نمیتوان صرفاً یک مجادله شخصی بین یک نماینده و یک رسانه دانست. این اتفاق نشانههایی از تحولات عمیقتر در فضای سیاسی ایران را نشان میدهد:
- نخست، «کمرنگ شدن خط قرمزهای سنتی» است. سالها انتقاد مستقیم از شرکتهای بزرگ دولتی مانند ایرانخودرو یا رسانهای مانند تسنیم به این صراحت، کمتر دیده میشد.
- دوم، «افزایش جرأت نمایندگان برای بیان مسائل حساس» است. ثابتی با اطمینان از پایگاه اجتماعی و سیاسی خود، به صراحت از عبارتهایی مانند «استکبار داخلی» استفاده کرده که پیشتر عمدتاً برای دشمنان خارجی به کار میرفت. این نشان میدهد فضای نسبتاً بازتری برای بیان انتقادهای تند حتی در درون سیستم ایجاد شده است.
- سوم، «افزایش رقابت درونگفتمانی» در جریان اصولگرا است. این اتفاق نشان میدهد اصولگرایان یکپارچه نیستند و اختلافنظرهای جدی حتی در مواجهه با نهادهای قدرتمندی مانند سپاه و شرکتهای تحت کنترل آن وجود دارد. این رقابت میتواند در آینده به شکلگیری جناحهای جدیدی بینجامد.
پیامدهای احتمالی و آینده رابطه مجلس با نهادهای اقتصادی
پیامد مستقیم این درگیری، احتمالاً «افزایش فشار بر ایرانخودرو» برای پاسخگویی بیشتر است. حال که یک نماینده مجلس به صراحت از فساد در این شرکت سخن گفته، سایر نمایندگان نیز ممکن است جرأت پیدا کنند تا سؤالات بیشتری مطرح کنند. این میتواند به تشکیل کمسیونهای تحقیق یا احضار مدیران شرکت بینجامد. در بعد رسانهای، این اتفاق ممکن است «افزایش بیپروایی سایر رسانههای منتقد» را در پی داشته باشد. وقتی یک نماینده مجلس رسمی، یک رسانه نزدیک به قدرت را به عدم استقلال و وابستگی بودجهای متهم میکند، این مجوزی برای سایرین است که با صراحت بیشتری درباره رابطه رسانهها و قدرت بنویسند.
در بلندمدت، این نوع مجادلات میتواند «بازتعریف رابطه بین قوه مقننه و نهادهای فراقوه» را رقم بزند. مجلس به عنوان نهاد منتخب مردم، ممکن است بیش از پیش خواستار نظارت بر شرکتهای بزرگ اقتصادی تحت کنترل نهادهایی مانند سپاه شود. این تقاضا میتواند به تنش بیشتری بین قوا بینجامد. نهایتاً، این اتفاق نشان میدهد که «مسائل اقتصادی-معیشتی» به کانون اصلی گفتمان سیاسی تبدیل شدهاند. حتی بحث درباره سپاه و بسیج نیز نه در چارچوب امنیتی، که در ارتباط با عملکرد اقتصادی آنها مطرح میشود. این تحول مهمی در فضای سیاسی ایران محسوب میشود.