آسیانیوز ایران؛ سرویس اجتماعی:
کاظم عاشوری گیلده - محقق و نویسنده - این مقاله به تحلیل چندلایه و انتقادی تصمیم به فرزندآوری در ایران امروز میپردازد. از بحرانهای اقتصادی و سیاسی گرفته تا فشارهای روانی، زیستمحیطی و فرهنگی، همه عواملی هستند که آینده فرزندان را تهدید میکنند. در این راستا، مقاله بر مسئولیتهای اخلاقی والدین، تأثیرات سیاستگذاریهای ناکارآمد، نقش جامعه مدنی و راهکارهایی برای کاهش این فشارها متمرکز میشود.
بخش اول: چشماندازی تاریک، آیندهای مبهم
ایران در دهههای اخیر، شاهد تورم افسارگسیخته، بیکاری مزمن، کاهش ارزش پول ملی و فقدان امنیت شغلی بوده است. در چنین شرایطی، خانوادهها حتی در تأمین نیازهای پایه (غذا، آموزش، درمان، مسکن) با چالش مواجهند. آینده اقتصادی برای نسلی که هنوز به دنیا نیامده، نامطمئن و گاه نومیدانه است. این واقعیت در کنار فروپاشی تدریجی حمایتهای اجتماعی، تضعیف رفاه عمومی و فشارهای ایدئولوژیک، والدین را در برابر تصمیمی بزرگ قرار میدهد: آیا اخلاقی است که انسانی را وارد چنین جهان پُرآشوبی کنیم؟
بخش دوم: فشارهای روانی و اجتماعی؛ تولد در دل اضطراب
ناامنی روانی، سرکوب آزادیهای فردی، فشارهای فرهنگی، تبعیضهای جنسیتی و گسست اجتماعی، بخشی از تجربهی زیسته بسیاری از جوانان ایرانی است. کودک امروز، در بستری متولد میشود که اضطراب و ناامیدی، ستونهای نامرئی زیست او را شکل میدهند. بسیاری از والدین خود از بحرانهای روانی رنج میبرند و این زنجیرهی رنج، گاه به نسل بعد منتقل میشود. نبود خدمات رواندرمانی عمومی، آموزشهای مهارتهای زندگی و فرهنگسازی درباره مسئولیت فرزندآوری، این وضعیت را پیچیدهتر کرده است.
بخش سوم: زیستبوم در بحران، اکوسیستمی برای زنده ماندن یا نابودی؟
کاهش منابع آب، آلودگی گسترده هوا، فرسایش خاک، تخریب جنگلها و کاهش تنوع زیستی، ایران را به یکی از شکنندهترین محیطهای زیستی منطقه تبدیل کرده است. فرزند امروز، در سرزمینی متولد میشود که ممکن است در دهههای آینده حتی آب آشامیدنی سالم و هوای پاک برای تنفس نداشته باشد. محیطزیست نه پسزمینه، بلکه بستر زیست و سلامت جسمی و روانی کودک است. بیتوجهی به این بحرانها، تصمیم فرزندآوری را از یک امر زیستی به مسئلهای زیستسیاسی بدل کرده است.
بخش چهارم: چرا همچنان فرزند میآورند؟ دین؟ سنت؟ یا فشار اجتماعی؟
اگرچه برخی زوجها از سر آگاهی تصمیم به نیاوردن فرزند میگیرند، اما واقعیت این است که بسیاری تحت فشارهای فرهنگی، مذهبی، سنتی یا خانوادگی، تن به فرزندآوری میدهند. نگاه تقدیسی به فرزند، فشار برای تشکیل «خانواده کامل»، یا تلقی کودک به عنوان «نعمت الهی» حتی در شرایط بحرانی، تصمیمی را به ظاهر طبیعی و نیکو جلوه میدهد. اینجاست که باید مرز باریک میان ایمان، سنت و مسئولیت اخلاقی را به دقت بازخوانی کرد.
بخش پنجم: آیندهای که میخواهیم یا آیندهای که میسازیم؟
اگر قرار است نسلی نو به جهان بیاید، باید امکانات بقا، رشد، شکوفایی و کرامت انسانی برای او فراهم شود. فرزندآوری بدون طرحی برای آینده، صرفاً تکرار چرخهای از رنج و گمگشتگی است. تصمیم به فرزندآوری باید نه از سر واکنش به میلهای لحظهای، بلکه بر اساس تحلیل واقعیت، سنجش توانمندی و چشمانداز توسعهمحور گرفته شود.
نتیجهگیری: فرزندآوری، تصمیمی شخصی یا مسئولیتی جمعی؟
فرزندآوری در ایران معاصر دیگر یک انتخاب خصوصی صرف نیست؛ این تصمیم تبعات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و حتی سیاسی دارد. از این رو، باید به بازتعریف آن در چارچوب مسئولیتپذیری اجتماعی اندیشید. آینده ایران در گرو نسلهای آگاهی است که نه با ناامیدی، بلکه با اراده تغییر تربیت شدهاند. این مقاله نشان داد که آگاهی، مشارکت اجتماعی و فشار برای اصلاحات ساختاری، سه مؤلفه حیاتی برای عبور از بحران فرزندآوری هستند.
راهکارهای کاربردی برای مردم و سیاستگذاران ایران
۱. راهکارهای فردی و خانوادگی
آگاهی قبل از تصمیمگیری: برگزاری دورههای اجباری مشاوره روانی، اقتصادی و تربیتی پیش از فرزندآوری.
بازنگری در ارزشگذاری سنتی به فرزند: ترویج گفتمان مسئولانه درباره کیفیت تربیت بهجای کمیت فرزندان.
آموزش مهارتهای والدگری: ارائه دورههای تربیت فرزند، مهارتهای حل بحران و تابآوری.
۲. راهکارهای اجتماعی و فرهنگی
رفع تابوهای فرهنگی درباره نیاوردن فرزند: از بین بردن انگها و قضاوتهای منفی نسبت به خانوادههای بدون فرزند یا تکفرزند.
گسترش شبکههای حمایتی مردمی: تقویت گروههای حمایتی والدین، انجمنهای سلامت روان، و نهادهای آموزشی غیرانتفاعی.
گفتمانسازی در رسانهها: ساخت مستندها، تولید محتوای انتقادی و گفتگوهای آزاد در رسانهها و پلتفرمهای اجتماعی.
۳. راهکارهای حکومتی و سیاستگذاری کلان
اصلاحات اقتصادی واقعی: مهار تورم، ایجاد اشتغال جوانان، افزایش دستمزدها، کنترل مسکن و خدمات پایه.
سرمایهگذاری در زیرساختهای رفاهی: ارائه خدمات آموزش و درمان رایگان و با کیفیت برای کودکان.
افزایش شفافیت و کاهش فساد: بازسازی اعتماد عمومی به ساختار قدرت، بهعنوان پیششرط ایجاد ثبات.
تضمین آزادیهای مدنی و عدالت جنسیتی: رفع تبعیضها و فراهمکردن بستر رشد برابر برای همه کودکان.
حفاظت جدی از محیط زیست: برنامه ملی احیای منابع آب، مبارزه با آلودگی و توسعه انرژی پاک.
جمعبندی نهایی
فرزندآوری در ایران معاصر، نیازمند بازاندیشی عمیق، تحلیل واقعگرایانه و مسئولیتپذیری گسترده است. در جهانی که با بحرانهای بههمپیوسته دست و پنجه نرم میکند، آوردن یک انسان دیگر به زندگی، بیش از هر زمان دیگری، باید با خرد، آگاهی و تعهد همراه باشد. تنها با اتحاد بین افراد، جامعه مدنی و سیاستگذاران است که میتوان نسلی را پرورش داد که نه تنها زنده بماند، بلکه بتواند دوباره امید را در خاک این سرزمین برویاند.