گنجینه پنهان خزر

آسیانیوز ایران؛ سرویس اقتصادی:

پوریا زرشناس - دکترای اقتصاد انرژی های تجدیدپذیر 

 دریای خزر، این گنجینه انرژی جهان، با ذخایر ۴۸ میلیارد بشکه‌ای نفت و ۸ تریلیون مترمکعبی گاز، سومین منبع بزرگ هیدروکربوری کره زمین است. اما سهم ایران از این ثروت عظیم چه شده است؟ برخلاف همسایگان شمالی که سالانه میلیاردها دلار از خزر درآمد دارند، ایران هنوز حتی یک بشکه نفت یا مترمکعب گاز به‌صورت تجاری استخراج نکرده است! آیا این یعنی منابع خزر جنوبی ارزش اقتصادی ندارد؟

اسناد داخلی و گزارش‌های بین‌المللی نشان می‌دهد بخش ایرانی خزر حداقل ۱.۵ تریلیون مترمکعب گاز و ۲ میلیارد بشکه نفت دارد. اما چرا با وجود این ذخایر، سکوهای حفاری ایران در خزر خاموش مانده‌اند؟ در این گزارش ویژه، با بررسی میدان‌های سردار جنگل و چالوس، تحریم‌ها، فناوری‌های مورد نیاز و بازی سیاسی قدرت‌های منطقه‌ای، پاسخ این سوالات را می‌یابید.

بخش اول: توصیف وضعیت موجود و توضیحات اولیه

1. وضعیت مخازن نفت و گاز دریای خزر

دریای خزر به‌عنوان سومین منبع بزرگ انرژی جهان پس از خلیج‌فارس و سیبری شناخته می‌شود. این دریاچه که بزرگ‌ترین پهنه آبی محصور در خشکی است، دارای ذخایر قابل‌توجهی از نفت و گاز است. بر اساس برآوردهای سازمان انرژی جهانی، ذخایر تأییدشده نفت خام و گاز طبیعی دریای خزر به شرح زیر است:

• نفت خام: حدود 17 تا 33 میلیارد بشکه (برآوردهای مختلف).
• گاز طبیعی: حدود 12 تریلیون مترمکعب.

دریای خزر از نظر زمین‌شناسی به سه حوضه تقسیم می‌شود:

• خزر شمالی: بیشترین ذخایر (عمدتاً در قزاقستان و روسیه) با لایه‌های کربناته کربنیفر.
• خزر میانی: عمدتاً در آذربایجان، با اکتشافات گسترده‌تر.
• خزر جنوبی: نزدیک به سواحل ایران، عمیق‌ترین بخش با عمق تا 1250 متر و حدود 65 درصد حجم آب دریا.

ایران در بخش خزر جنوبی فعالیت می‌کند، اما به دلیل عمق زیاد (تا 1000 متر در مقایسه با 5 تا 20 متر در بخش شمالی)، استخراج منابع در این منطقه بسیار دشوار و هزینه‌بر است.

2. مقادیر کل، قابل استحصال و استخراج از سمت ایران

مقادیر کل ذخایر در خزر جنوبی (ایران)

اطلاعات دقیقی از کل ذخایر هیدروکربوری در بخش ایرانی دریای خزر به دلیل کمبود اکتشافات جامع در دسترس نیست. بااین‌حال، میدان سردار جنگل(کشف‌شده در سال 1391) مهم‌ترین میدان شناخته‌شده ایران در خزر است. برآوردها برای این میدان:

• نفت: حدود 2 میلیارد بشکه (برآورد اولیه، بعداً به گاز تغییر یافت).
• گاز: حدود 1.5 تریلیون مترمکعب

میدان چالوس نیز به‌عنوان یک میدان گازی بالقوه معرفی شده، اما اطلاعات تأییدشده‌ای درباره حجم آن وجود ندارد.

مقادیر قابل استحصال

ضریب بازیافت در مخازن نفتی ایران به‌طور متوسط 51 درصد برای مایعات و 70 درصد برای گاز است. با توجه به عمق زیاد و پیچیدگی‌های زمین‌شناختی خزر جنوبی، ضریب بازیافت احتمالاً کمتر از میانگین جهانی است. بدون فناوری پیشرفته، تنها بخش کوچکی از ذخایر قابل استحصال است. برای میدان سردار جنگل، اگر فرض کنیم 1.5 تریلیون مترمکعب گاز وجود داشته باشد، با ضریب بازیافت 50 تا 60 درصد، حدود 0.75 تا 0.9 تریلیون مترمکعب قابل استحصال است.

استخراج فعلی از سمت ایران

ایران برخلاف سایر کشورهای ساحلی (روسیه، قزاقستان، ترکمنستان، آذربایجان) هیچ برداشت تجاری از نفت و گاز خزر ندارد. اکتشافات در میدان سردار جنگل و فعالیت‌های اولیه با سکوی نیمه‌شناور امیرکبیر انجام شده، اما تولید تجاری آغاز نشده است. در سواحل و استان‌های شمالی (گیلان، مازندران، گلستان)، نشانه‌هایی از منابع هیدروکربوری (تراوشات نفتی و گلفشان‌ها در گرگان و گنبدکاووس) وجود دارد، اما اکتشافات تنها به کشف گاز طبیعی منجر شده و نفت قابل‌توجهی یافت نشده است.

3. حق برداشت ایران از منابع نفت و گاز خزر

حق برداشت ایران از منابع دریای خزر به نظام حقوقی این دریا بستگی دارد که همچنان مورد مناقشه است. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، تعداد کشورهای ساحلی از 2 (ایران و شوروی سابق) به 5 (ایران، روسیه، قزاقستان، ترکمنستان، آذربایجان) افزایش یافت. این موضوع باعث پیچیدگی در تعیین سهم کشورها شد.

وضعیت نظام حقوقی

• عهدنامه‌های تاریخی: بر اساس عهدنامه‌های 1921 و 1940 بین ایران و شوروی سابق، دریای خزر به‌صورت مشترک بین دو کشور اداره می‌شد (50-50).
• وضعیت کنونی: کنوانسیون نظام حقوقی دریای خزر (امضا شده در 1397/2018) تقسیم‌بندی دقیق بستر دریا را مشخص نکرده و مذاکرات ادامه دارد.

1. پیشنهادات تقسیم: پیشنهادهای مختلفی برای تقسیم بستر دریا مطرح شده:
2. روش خط میانی: ایران حدود 13 تا 20 درصد از بستر دریا را دریافت می‌کند (به دلیل کوتاه‌ترین خط ساحلی، حدود 600 کیلومتر).
3. روش قوس یکسان: مدلی پیشنهادی برای تقسیم عادلانه‌تر که ممکن است سهم ایران را تا 20 درصد افزایش دهد.
4. وضعیت عملی: قزاقستان (27%) و آذربایجان (18%) سهمی از دریا را به رسمیت شناخته‌اند، اما ایران و ترکمنستان هنوز توافق نهایی را نپذیرفته‌اند.

حق برداشت ایران

• ایران به‌طور رسمی ادعای 20 درصد از منابع بستر دریا را دارد، اما در عمل، به دلیل نبود توافق نهایی و عدم برداشت، سهمی از تولید ندارد.
• کشورهای دیگر (به‌ویژه آذربایجان و قزاقستان) به دلیل عمق کم‌تر و دسترسی به فناوری، در حال برداشت گسترده هستند.

4. قراردادهای شرکت نفت خزر

شرکت نفت خزر، تأسیس‌شده در سال 1377، یکی از شرکت‌های زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران است که وظیفه اکتشاف، توسعه و تولید منابع هیدروکربوری در خزر جنوبی و استان‌های ساحلی (گیلان، مازندران، گلستان) را بر عهده دارد. این شرکت همچنین بر قراردادهای بین‌المللی و مسائل زیست‌محیطی نظارت می‌کند.

قراردادهای منعقدشده

تفاهم‌نامه با آذربایجان (1397/2018)

در جریان سفر آقای دکتر حسن روحانی رییس جمهور دولتهای دهم و یازدهم به باکو، ایران و آذربایجان تفاهم‌نامه‌ای برای توسعه مشترک میدان البرز امضا کردند. این قرارداد بدون تعیین مرزهای آبی و با تأکید بر همکاری مشترک منعقد شد. این تفاهم‌نامه گام اولیه برای حضور ایران در بهره‌برداری از منابع خزر است، اما اجرای آن همچنان در مراحل مقدماتی است.

مذاکرات با شرکت‌های خارجی (تا 1397)

ایران تا پیش از تشدید تحریم‌ها مذاکراتی با شرکت‌هایی از برزیل، نروژ، دانمارک، چین و لوک‌اویل روسیه برای اکتشاف و توسعه میادین خزر انجام داد، اما این مذاکرات به نتیجه نرسید.

فعالیت‌های داخلی

شرکت نفت خزر با استفاده از سکوی امیرکبیر عملیات اکتشافی در میدان سردار جنگل را انجام داده و موفق به کشف منابع گازی شده است. پروژه‌های پژوهشی مانند مدل‌سازی حوضه رسوبی، بررسی گلفشان‌ها و شناسایی مخاطرات زمین‌ساختی در خزر جنوبی در حال انجام است.

وضعیت کنونی قراردادها

هیچ قرارداد عملیاتی عمده‌ای برای تولید تجاری در خزر منعقد نشده است. تحریم‌ها و نبود فناوری پیشرفته مانع از انعقاد قراردادهای جدید با شرکت‌های خارجی شده‌اند.

5. موانع بهره‌برداری ایران از منابع خزر

ایران با وجود پتانسیل منابع خزر، به دلایل متعدد از بهره‌برداری عقب مانده است. موانع اصلی عبارت‌اند از:

عمق زیاد خزر جنوبی

عمق 1000 تا 1250 متری در بخش ایرانی (در مقایسه با 5 تا 20 متر در خزر شمالی) استخراج را بسیار هزینه‌بر و پیچیده می‌کند. این عمق نیاز به فناوری‌های پیشرفته حفاری در آب‌های عمیق دارد که ایران به آن دسترسی ندارد.

تحریم‌های بین‌المللی

• تحریم‌ها مانع جذب سرمایه‌گذاری خارجی و دسترسی به فناوری‌های نوین شده‌اند.
• شرکت‌های بین‌المللی به دلیل ریسک تحریم‌ها از همکاری با ایران خودداری می‌کنند.

نظام حقوقی نامشخص

نبود توافق نهایی درباره تقسیم بستر دریا باعث شده ایران نتواند به‌صورت قانونی و گسترده عملیات استخراج را آغاز کند.

کمبود فناوری و زیرساخت

ایران فاقد تجهیزات پیشرفته برای حفاری در آب‌های عمیق و زیرساخت‌های لازم برای انتقال نفت و گاز از خزر به بازارهای جهانی است. تمرکز تأسیسات نفت و گاز ایران در جنوب کشور (خلیج‌فارس) باعث شده زیرساخت‌های شمالی توسعه نیابد.

اقتصادی نبودن استخراج

هزینه‌های بالای استخراج در عمق زیاد و نبود خطوط لوله مستقیم به بازارهای جهانی، پروژه‌های خزر را غیراقتصادی کرده است. نگرانی‌های زیست‌محیطی (آلودگی سواحل شمالی) نیز بر اقتصادی بودن پروژه‌ها تأثیر گذاشته است.

اولویت‌بندی نادرست

دولت‌های ایران تمرکز خود را بر میادین جنوبی (خلیج‌فارس) قرار داده‌اند و خزر در اولویت نبوده است.

6. راهکارهای رفع موانع

برای رفع موانع و بهره‌برداری مؤثر از منابع خزر، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:

توسعه فناوری و زیرساخت

• سرمایه‌گذاری در ساخت سکوهای حفاری پیشرفته و شناورهای تخصصی برای آب‌های عمیق.
• ایجاد خطوط لوله و تأسیسات فرآوری در سواحل شمالی برای انتقال نفت و گاز.
• همکاری با شرکت‌های داخلی برای بومی‌سازی فناوری‌های حفاری در آب‌های عمیق.

جذب سرمایه‌گذاری خارجی

• مذاکره با کشورهای غیرغربی (مانند چین و هند) برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های خزر، با ارائه قراردادهای جذاب مانند IPC (قراردادهای نفتی ایران).
• استفاده از دیپلماسی انرژی برای کاهش تأثیر تحریم‌ها و جلب همکاری شرکت‌های بین‌المللی.

حل‌وفصل نظام حقوقی

• تسریع در مذاکرات با کشورهای ساحلی برای تعیین نظام حقوقی عادلانه (مانند مدل قوس یکسان).
• استفاده از اصول حقوق بین‌الملل و ارجاع اختلافات به مراجع بین‌المللی در صورت نیاز.

دیپلماسی فعال با کشورهای ساحلی

• گسترش همکاری‌های مشترک با آذربایجان و ترکمنستان (مانند تفاهم‌نامه میدان البرز) برای توسعه میادین مرزی.
• اولویت‌بندی پروژه‌های خزر: قرار دادن خزر به‌عنوان اولویت ملی در برنامه‌های توسعه نفت و گاز.
• تخصیص بودجه ویژه برای اکتشاف و توسعه میادین مانند سردار جنگل و چالوس.
• مدیریت زیست‌محیطی: انجام مطالعات زیست‌محیطی جامع برای کاهش خطر آلودگی سواحل شمالی.
• استفاده از فناوری‌های سبز در استخراج و فرآوری برای جلب حمایت عمومی و بین‌المللی.
• تقویت شرکت نفت خزر: افزایش بودجه و اختیارات شرکت نفت خزر برای اجرای پروژه‌های اکتشافی و تولیدی.
• آموزش نیروی انسانی متخصص برای کار در شرایط آب‌های عمیق.
• سوآپ انرژی: توسعه سوآپ  نفت و گاز با کشورهای همسایه (مانند روسیه و قزاقستان) برای استفاده از زیرساخت‌های موجود و کاهش هزینه‌ها.

نتیجه گیری بخش اول 

دریای خزر پتانسیل بالایی برای تأمین انرژی ایران دارد، اما ایران به دلیل چالش‌های فنی، سیاسی و اقتصادی هنوز نتوانسته از این منابع بهره‌برداری کند. ذخایر تأییدشده در بخش ایرانی (خزر جنوبی) محدود به میدان‌هایی مانند سردار جنگل است که برآوردهای اولیه نشان‌دهنده وجود گاز قابل‌توجه (تا 1.5 تریلیون مترمکعب) دارد، اما تولید تجاری آغاز نشده است. حق برداشت ایران به‌طور نظری 20 درصد است، اما در عمل به دلیل نبود نظام حقوقی مشخص و موانع دیگر، این سهم محقق نشده است. شرکت نفت خزر گام‌های اولیه‌ای مانند اکتشاف در سردار جنگل و تفاهم‌نامه با آذربایجان برداشته، اما موانعی مانند عمق زیاد، تحریم‌ها، کمبود منابع مالی، کمبود فناوری و فشارهای سیاسی مانع پیشرفت شده‌اند. راهکارها شامل سرمایه‌گذاری در فناوری، دیپلماسی فعال، حل نظام حقوقی و اولویت‌بندی خزر در سیاست‌های ملی است.

بخش دوم: کمیت و کیفیت مقادیر وضعیت موجود و توضیحات تکمیلی 

ایران در دریای خزر حدود 0.5 میلیارد بشکه ذخایر نفت و گاز تأییدشده دارد، اما پتانسیل گازی بالایی مانند میدان چالوس (7.1 تریلیون متر مکعب تخمین زده شده) هنوز اثبات نشده است. حق برداشت ایران حدود 13.7% از کل ذخایر دریای خزر است، اما به دلیل پیچیدگی‌های حقوقی و فنی، این سهم هنوز به‌طور کامل محقق نشده است. قراردادهای شرکت نفت خزر شامل کاوش میدان چالوس و توافق مشترک با آذربایجان برای میدان البرز است، اما تولید تجاری هنوز آغاز نشده است.  موانعی مانند عمق زیاد، تحریم‌ها، و کمبود زیرساخت وجود دارد؛ راهکارها شامل همکاری با روسیه و چین و توسعه فناوری داخلی است.

وضعیت مخازن

دریای خزر ذخایر قابل توجهی از نفت (48 میلیارد بشکه) و گاز (292 تریلیون فوت مکعب) دارد.بخش ایرانی، عمدتاً در جنوب دریا، شامل 0.5 میلیارد بشکه ذخایر تأییدشده است، اما میدان‌های گازی مانند چالوس پتانسیل بالایی دارند. 

مقادیر کل، قابل استحصال و استخراج

ایران در حال حاضر هیچ تولید تجاری از دریای خزر ندارد. ذخایر تأییدشده 0.5 میلیارد بشکه است، اما با فناوری پیشرفته، پتانسیل استخراج از میدان‌هایی مانند چالوس (7.1 تریلیون متر مکعب گاز) وجود دارد. این ذخایر در بخش جنوبی دریا، نزدیک سواحل گلستان، مازندران و گیلان، قرار دارند؛ اردبیل مستقیماً در حاشیه دریا نیست و ذخایر قابل توجهی گزارش نشده است.

حق برداشت ایران

بر اساس تقسیم‌بندی مساحتی، ایران حدود 13.7% از کل ذخایر دریای خزر را حق برداشت دارد، که شامل حدود 2.69 میلیارد بشکه نفت و 14.4 تریلیون فوت مکعب گاز است. شرکت نفت خزر (KEPCO) قراردادهای کاوش در میدان چالوس و توافق مشترک با آذربایجان برای میدان البرز را دارد، اما تولید تجاری هنوز آغاز نشده است. 

موانع و راهکارها

موانع شامل عمق زیاد (تا 1000 متر)، تحریم‌ها، و کمبود زیرساخت است. راهکارها شامل همکاری با کشورهای مانند روسیه و چین، جذب سرمایه‌گذاری خارجی، و توسعه فناوری داخلی است.

گزارش جامع

دریای خزر، به‌عنوان سومین منبع بزرگ انرژی جهان پس از خلیج‌فارس و سیبری، دارای ذخایر قابل‌توجهی از نفت و گاز است. بر اساس گزارش‌های سازمان انرژی جهانی (EIA) در سال 2025، کل ذخایر تأییدشده نفت در دریای خزر و مناطق اطراف آن حدود 48 میلیارد بشکه و ذخایر گاز حدود 292 تریلیون فوت مکعب (Tcf) است، که برابر با حدود 8.28 تریلیون متر مکعب (Tcm) می‌شود. این ذخایر شامل مناطق دریایی و خشکی‌ای است، اما بخش دریایی حدود 41% از نفت (19.6 میلیارد بشکه) و 36% از گاز (106 Tcf) را شامل می‌شود. بخش جنوبی دریای خزر، که نزدیک به سواحل ایران قرار دارد، عمدتاً شامل ذخایر گازی است و عمیق‌ترین بخش (تا 1250 متر) را دارد.

وضعیت مخازن نفت و گاز خزر

دریای خزر از نظر زمین‌شناسی به سه حوضه تقسیم می‌شود: خزر شمالی (بیشتر نفت، عمدتاً در قزاقستان و روسیه)، خزر میانی (در آذربایجان)، و خزر جنوبی (نزدیک ایران، عمدتاً گاز). بر اساس گزارش EIA در سال 2012، که آخرین تخمین جامع است، ذخایر دریایی شامل 19.6 میلیارد بشکه نفت و 106 Tcf گاز است. با این حال، اطلاعات دقیق برای سال 2025 محدود است، اما تحقیقات نشان می‌دهد که ایران در بخش جنوبی، که عمیق‌ترین و چالش‌برانگیزترین بخش است، فعالیت می‌کند.

مقادیر کل، قابل استحصال و استخراج از سمت ایران

• مقادیر کل: بر اساس گزارش EIA، ایران حدود 0.5 میلیارد بشکه ذخایر تأییدشده نفت و گاز (به صورت معادل نفت) در بخش خود از دریای خزر دارد. این مقدار شامل ذخایر اثبات‌شده است، اما پتانسیل بالقوه بسیار بیشتر است. به عنوان مثال، میدان گازی "چالوس" که در حال کاوش است، تخمین‌زنی شده است که حدود 7.1 Tcm گاز دارد، که برابر با نیمی از ذخایر میدان جنوب پارس است. این میدان هنوز به‌طور کامل اثبات نشده است، اما نشان‌دهنده پتانسیل بالای منابع گازی ایران است.
• قابل استحصال و استخراج: در حال حاضر، ایران هیچ تولید تجاری نفت و گازی از دریای خزر ندارد. با توجه به عمق زیاد (تا 1000 متر) و نیاز به فناوری پیشرفته، تنها بخش کوچکی از ذخایر قابل استحصال است. ضریب بازیافت متوسط برای مخازن نفتی ایران حدود 51% برای مایعات و 70% برای گاز است، اما در شرایط خاص دریای خزر، این مقدار ممکن است کمتر باشد. برای میدان سردار جنگل، که حدود 1.5 Tcm گاز دارد، تخمین زده می‌شود که با ضریب بازیافت 50-60%، حدود 0.75 تا 0.9 Tcm قابل استحصال باشد.

مناطق مربوط به استان‌های گلستان، مازندران، گیلان و اردبیل: ذخایر نفت و گاز ایران در دریای خزر عمدتاً در بخش جنوبی دریا قرار دارند، که از سواحل این استان‌ها شروع می‌شود. میدان سردار جنگل نزدیک سواحل مازندران و گیلان است. با این حال، این ذخایر دریایی هستند و نه در خشکی استان‌ها. استان اردبیل مستقیماً در حاشیه دریا قرار ندارد و اطلاعات معتبری از وجود مخازن مرتبط با خزر در این منطقه گزارش نشده است.

حق برداشت ایران از مقادیر کلی نفت و گاز خزر

حق برداشت ایران از منابع دریای خزر به رژیم حقوقی این دریا بستگی دارد، که همچنان مورد مناقشه است. بر اساس کنوانسیون حقوقی دریای خزر امضا شده در سال 2018، تقسیم‌بندی بر اساس خطوط میانی انجام می‌شود. تخمین‌ها نشان می‌دهند که ایران حدود 13.7% از مساحت کل دریای خزر را دارد. بنابراین، ایران حق برداشت حدود 13.7% از کل ذخایر دریایی را دارد:

• برای نفت: 13.7% از 19.6 میلیارد بشکه ≈ 2.69 میلیارد بشکه.
• برای گاز: 13.7% از 106 Tcf ≈ 14.5 Tcf (یا حدود 4.1 Tcm).

این مقادیر بر اساس تقسیم مساحتی هستند و شامل ذخایر اثبات‌شده و بالقوه می‌شوند. با این حال، به دلیل نبود توافق نهایی و موانع فنی، این سهم هنوز به‌طور کامل محقق نشده است.

قراردادهای شرکت نفت خزر

شرکت نفت خزر (KEPCO)، تأسیس‌شده در سال 1377، مسئول اکتشاف، توسعه و تولید منابع هیدروکربوری در بخش جنوبی دریای خزر و استان‌های ساحلی است. قراردادهای منعقدشده شامل موارد زیر است:

• کاوش میدان چالوس: KEPCO در حال کاوش میدان گازی چالوس است، که تخمین‌زنی شده است حدود 7.1 Tcm گاز دارد.
• توسعه مشترک با آذربایجان: در سال 2018، ایران و آذربایجان توافق‌نامه‌ای برای توسعه مشترک میدان البرز امضا کردند.
• کاوش بلوک‌ها: KEPCO قراردادهای کاوش در 46 بلوک از دریای خزر را دارد، که 8 بلوک شامل ذخایر قابل توجه هستند.

با این حال، هنوز هیچ قرارداد تولید تجاری بزرگی منعقد نشده است، و تولید تجاری آغاز نشده است.

موانع و راهکارها

موانع

• عمق زیاد: بخش ایرانی دریای خزر تا 1000 متر عمق دارد، که نیاز به فناوری پیشرفته حفاری در آب‌های عمیق دارد. این عمق استخراج را هزینه‌بر و پیچیده می‌کند
• تحریم‌ها: تحریم‌های بین‌المللی مانع جذب سرمایه‌گذاری خارجی و دسترسی به فناوری شده‌اند، که تأثیر منفی زیادی بر بخش انرژی ایران داشته است. 
• وضعیت حقوقی: هرچند کنوانسیون حقوقی امضا شده، اما اختلافات همچنان وجود دارد و ایران هنوز آن را تصویب نکرده است 
• عدم زیرساخت: ایران فاقد خطوط لوله و تأسیسات لازم برای انتقال نفت و گاز از دریای خزر به بازارهای جهانی است. 
• مسائل ژئوپلیتیکی: روسیه و دیگر کشورهای همجوار ممکن است از توسعه منابع ایران جلوگیری کنند، به‌ویژه در بازارهای گاز اروپا.

راهکارها

• توسعه روابط دوجانبه و چندجانبه: ایران می‌تواند با کشورهایی مانند روسیه و چین همکاری کند تا سرمایه‌گذاری و فناوری جذب کند .
• جذب سرمایه‌گذاری خارجی: با توجه به تحریم‌ها، ایران می‌تواند به سرمایه‌گذاران غیرغربی (مانند چین و هند) روی آورد. 
• حل مسائل حقوقی: تصویب کنوانسیون حقوقی دریای خزر و حل اختلافات با کشورهای همجوار. 
• ساخت زیرساخت: ساخت خطوط لوله و تأسیسات فرآوری برای انتقال گاز، هرچند هزینه‌بر است. 
• توسعه فناوری داخلی: اگرچه درازمدت است، ایران می ‌تواند به توسعه فناوری‌های داخلی برای حفاری در آب‌های عمیق بپردازد.