آیا همه ما جهان را یکسان می‌بینیم؟

آسیانیوز ایران؛ سرویس اجتماعی:

یکی از عمیق‌ترین سوالات در مورد ذهن انسان این است: آیا همه ما جهان را به یک شکل می‌بینیم؟ برای دهه‌ها، روانشناسان معتقد بودند که ادراک بصری تحت تأثیر فرهنگ قرار دارد و حتی توهمات معروفی مانند توهم مولر-لایر در فرهنگ‌های مختلف متفاوت دیده می‌شوند. اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد که ممکن است حقایق جهانی‌تری درباره نحوه دیدن انسان وجود داشته باشد. در سال ۱۹۵۶، سه جامعه‌شناس مطالعه‌ای بین‌فرهنگی را آغاز کردند که نتایج آن جامعه علمی را شوکه کرد: به نظر می‌رسید افرادی از فرهنگ‌های غیرغربی توهم مولر-لایر را نمی‌بینند. این یافته به نظریه "محصول جانبی فرهنگی" منجر شد که ادعا می‌کرد توهمات بصری ناشی از قرار گرفتن در معرض محیط‌های شهری و زوایای راست هستند.

اما اکنون، پس از بررسی بیش از ۱۰۰ سال تحقیقات در مورد ادراک، شواهد جدید داستان متفاوتی را روایت می‌کنند. مطالعات روی حیوانات، کودکان نابینایی که بینایی خود را به دست آورده‌اند، و بازبینی داده‌های اصلی همگی نشان می‌دهند که توهم مولر-لایر احتمالاً ریشه در زیست‌شناسی ذهن انسان دارد، نه در فرهنگ. این یافته‌ها نه تنها درک ما از ادراک بصری را تغییر می‌دهد، بلکه سوالات مهمی درباره جهانی‌بودن تجربه انسان و محدودیت‌های تحقیقات روانشناسی مطرح می‌کند. در این مقاله، به کاوش در این اسرار شگفت‌انگیز ذهن انسان می‌پردازیم.

ماجرای توهم مولر-لایر

داستان توهم مولر-لایر و تفسیرهای فرهنگی آن نمونه‌ای کلاسیک از چگونه‌یی پیشرفت علم است - و چگونه یافته‌های علمی گاهی می‌توانند به اشتباه تفسیر شوند. مطالعه اصلی سال ۱۹۶۱ که نشان می‌داد جوامع غیرغربی توهم مولر-لایر را تجربه نمی‌کنند، بر پایه چندین فرض مشکوک استوار بود که در نور شواهد جدید رنگ باخته‌اند.

1. اولا این ایده که توهم مولر-لایر محصول جانبی زندگی در محیط‌های شهری است با این واقعیت زیر سؤال می‌رود که حیوانات مختلف - از ماهی‌های گاپی گرفته تا اسب‌ها و طوطی‌ها - نیز این توهم را تجربه می‌کنند. این حیوانات  در معرض معماری شهری و زوایای راست نبوده‌اند، که نشان می‌دهد مکانیزم‌های عصبی پایه‌ای‌تر در کار هستند.
2. ثانیا، مطالعات روی کودکانی که پس از نابینایی مادرزادی بینایی خود را به دست آورده‌اند، نشان می‌دهد که آن‌ها بلافاصله توهم مولر-لایر را تجربه می‌کنند - حتی بدون هیچ تجربه قبلی از دنیای بصری. این شواهد قویاً نشان می‌دهد که این توهم، ریشه در سیمکشی ذهنی ذاتی ما دارد.
3. ثالثا بازبینی داده‌های اصلی مطالعه بین‌فرهنگی نشان می‌دهد که نتایج بسیار ناسازگارتر از آنچه گزارش شده بودند هستند. حتی در خود مطالعه اصلی، برخی از جوامع شهری توهم ضعیفی نشان دادند در حالی که برخی جوامع غیرشهری توهم قوی‌ای داشتند. همچنین شواهدی از سوگیری‌های ذهنی در جمع‌آوری و گزارش داده‌ها وجود دارد.

این یافته‌ها پیامدهای مهمی برای روانشناسی به عنوان یک چارچوب فکری دارد. در حالی که انتقاد از تمرکز بیش از حد روانشناسی بر جمعیت‌های خاص (غربی، تحصیلکرده، صنعتی، ثروتمند و دموکرات) معتبر است، اما باید مراقب باشیم که به موضع دیگر افراطی نرویم و ویژگی‌های جهانی ذهن انسان را نادیده نگیریم. به نظر می‌رسد که سیستم بینایی انسان - و احتمالاً بسیاری از جنبه‌های دیگر شناختی - بر پایه دریافت های عصبی-زیستی ساخته شده است که در تقاطع فرهنگ‌ها مشترک هستند. فرهنگ، بی شک بر چگونگی تفسیر ما از آنچه می‌بینیم تأثیر می‌گذارد، اما خود واکنش دیدن تا حد زیادی جهانی است.