آسیانیوز ایران؛ سرویس اجتماعی:
کاظم عاشوری گیلده - نویسنده و محقق - برای نخستین بار در تاریخ ثبت وقایع حیاتی، استان گیلان با پدیدهای نگرانکننده روبهرو شده است: پیشی گرفتن آمار فوتشدگان از نوزادان تازهمتولدشده. این رخداد نه تنها یک آمار ساده، بلکه زنگ خطری جدی برای پیکره اجتماعی، اقتصادی و هویت فرهنگی این خطه سرسبز است. ریشهیابی دقیق و علمی این بحران چندوجهی، نیازمند کنکاشی عمیق در عوامل محیطی، بهداشتی، و سبک زندگی مردم این دیار است.
بخش اول: قاتلان خاموش در کمین سلامتی؛ از قلب تا سرطان
آمار رسمی نشان میدهد که دلایل اصلی مرگومیر در گیلان، بیماریهای غیرواگیر هستند. این بخش، به طور مشخص، دو عامل اصلی را بررسی میکند:
۱. طوفان بیماریهای قلبی - عروقی (CVD)؛ بزرگترین عامل مرگ و میر
بر اساس گزارشهای دانشگاه علوم پزشکی، نزدیک به نیمی از مرگومیرها (۴۸ تا ۵۰ درصد) در گیلان به دلیل بیماریهای قلبی - عروقی رخ میدهد. این آمار بالا، ارتباط مستقیمی با عوامل خطر جهانی دارد که متأسفانه در گیلان شدت بیشتری یافتهاند:
بحران چاقی و کمتحرکی
گیلان از نظر شیوع چاقی در گروههای سنی مختلف، وضعیت نگرانکنندهای در سطح کشور دارد. تجمع غیرطبیعی بافت چربی، زمینه را برای فشار خون بالا، دیابت و چربی خون بالا فراهم میآورد که همگی از عوامل اصلی تصلب شرایین و در نهایت سکتههای قلبی و مغزی هستند
الگوهای غذایی نامناسب
با وجود طبیعت غنی، مصرف غذاهای پرچرب و کمتحرک شدن نسلهای جدید، ترکیب خطرناکی را پدید آورده است. این تغییرات متابولیک، بهصورت علمی، مسیر بیماریهای قلبی را تسریع میکند.
۲. ردپای سموم در رتبه دوم؛ سرطان و ضعف سیستم ایمنی
سرطان پس از بیماریهای قلبی، دومین عامل مهم مرگومیر در گیلان است. همانطور که اشاره شد، استفاده بیرویه و غیرعلمی از آفتکشها و کودهای شیمیایی در مزارع کشاورزی (مانند برنج و چای)، یک عامل محیطی بسیار جدی محسوب میشود.
انتقال و تجمع بیولوژیک
بقایای سموم کشاورزی (مانند برخی ارگانوفسفرهها و کارباماتها) به طور کامل از بین نرفته و از طریق محصولات کشاورزی وارد چرخه غذایی انسان میشوند. این سموم شیمیایی، خاصیت تجمع بیولوژیک دارند و میتوانند بهصورت تدریجی به اندامهای حیاتی آسیب برسانند.
مکانیسمهای آسیبزا
استرس اکسیداتیو
بسیاری از آفتکشها در بدن، رادیکالهای آزاد تولید میکنند که منجر به آسیب DNA و در نتیجه جهشهای سلولی و سرطانزایی میشوند.
اختلالات هورمونی
برخی از این مواد به عنوان مُخَلهای غدد درونریز (Endocrine Disruptors) عمل میکنند و بر روی تعادل هورمونی، بهویژه ناباروری و نقایص مادرزادی جنین تأثیر مخرب میگذارند.
بخش دوم: معمای آب و محیطزیست؛
سموم در دل تالاب
علاوه بر سموم در محصولات غذایی، بحث کیفیت آب و آلودگیهای محیطی نیز اهمیت حیاتی دارد.
۱. تهدید آبهای سطحی و زیرزمینی
رودخانههایی چون سفید رود، گوهررود و زرجوب و همچنین تالاب بینالمللی انزلی که نقش حیاتی در اکوسیستم منطقه دارند، سالهاست که محل تخلیه پسابهای کشاورزی و فاضلابهای شهری و صنعتی هستند.
آلودگی شیمیایی ناشی از کشاورزی
سیلابهای فصلی، کودها و سموم را از مزارع شسته و وارد رودخانهها میکنند. این آلایندهها، بهویژه نیتراتها و فسفاتها (از کودها)، میتوانند منجر به پدیدهی اوتریفیکاسیون در تالابها و منابع آب شده و سلامت آبزیان و در نهایت انسان را به خطر اندازند.
خطر پنهان در مناطق روستایی
اگرچه تصفیهخانههای شهری مدعی تأمین آب با کیفیت بالا هستند، اما در بسیاری از مناطق روستایی که هنوز به شبکه سراسری متصل نیستند، آلودگی آبهای چاه و منابع محلی توسط نفوذ همین سموم و فاضلابها، یک چالش بهداشتی جدی است.
بخش سوم: بمب ساعتی جمعیت؛ پیری و کاهش موالید
سالمندی جمعیت در گیلان یکی از دلایل ساختاری بالا بودن آمار مرگومیر نسبت به تولد است. بالا بودن تعداد افراد در گروههای سنی بالای ۶۰ سال، به صورت طبیعی، نرخ فوت را افزایش میدهد. اما بحران زمانی جدیتر میشود که نرخ جایگزینی جمعیت به شدت کاهش مییابد:
سقوط آزاد نرخ تولد
کاهش بیش از ۲۱ درصدی آمار ولادت در یک سال، نشاندهنده شکست سیاستهای حمایتی و دلسردی جوانان از فرزندآوری است.
معضلات اجتماعی _ اقتصادی
ناتوانی در تأمین مسکن، اشتغال پایدار و اجرای ناکارآمد مشوقهای دولتی، اصلیترین موانع تصمیم به تشکیل خانواده و فرزندآوری در بین زوجهای جوان هستند. این عوامل، بهصورت مستقیم، آیندهی جمعیتی استان را به فاجعهای هویتی (تهدید به نابودی قوم گیلک، تالش و تات) تبدیل کرده است.
راهکارهای علمی و پیشنهادی برای برونرفت از بحران
برای مهار این بحران چندگانه، به یک برنامه جامع و میانمدت در سه حوزه حیاتی نیاز است:
۱. انقلاب در کشاورزی و محیطزیست (مقابله با سموم)
گذر به کشاورزی ارگانیک و مدیریت تلفیقی آفات (IPM)
حمایت قاطع از کشاورزانی که به جای مصرف بیرویه سموم پرخطر، از روشهای بیولوژیک، استفاده از کودهای طبیعی و مدیریت تلفیقی آفات استفاده میکنند. این امر، بقایای سموم در محصولات را به حداقل میرساند و سلامت خاک و آب را تضمین میکند.
استانداردسازی و پایش سختگیرانه
نظارت مستمر بر توزیع و مصرف سموم و آزمایشهای دورهای برای اندازهگیری باقیمانده سموم در محصولات پرمصرف مانند برنج و سبزیجات، برای تضمین سلامت سفره مردم.
ساماندهی فوری فاضلاب
تسریع در اجرای طرحهای جمعآوری و تصفیه فاضلابهای شهری و روستایی برای جلوگیری از ورود آلودگیهای میکروبی و شیمیایی به منابع آبی.
۲. اصلاح سبک زندگی و ارتقای سلامت عمومی (مقابله با CVD)
بسیج ملی مبارزه با چاقی
اجرای برنامههای آموزشی فراگیر با هدف ترویج تغذیه سالم (مانند استفاده از سبزیجات محلی و کاهش مصرف غذاهای فرآوری شده و چرب) و تشویق به تحرک بدنی در تمام سنین.
غربالگری و تشخیص زودهنگام
گسترش مراکز غربالگری سرطانها (به ویژه سرطانهای گوارشی، سینه و ریه) و بیماریهای قلبی - عروقی برای تشخیص در مراحل اولیه و افزایش شانس درمان.
۳. سیاستهای حمایتی نسل آینده (مقابله با کاهش جمعیت):
-
تضمین رفاه و اشتغال برای جوانان
اجرای مؤثر و بدون تأخیر قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، بهویژه در تأمین مسکن ارزانقیمت و فرصتهای شغلی پایدار برای زوجهای جوان.
-
حمایت اقتصادی از خانوادهها
تسهیل در اعطای تسهیلات فرزندآوری و افزایش حمایتهای اجتماعی و مهدکودکها، تا دغدغههای اقتصادی، مانع از تصمیم زوجها برای تشکیل خانوادههای بزرگتر نشود.
گیلان، با تمام زیباییهای بینظیرش، امروز در یک دوراهی تاریخی قرار دارد. احیای سلامت و نجات جمعیت این استان، وظیفهای ملی است که نیازمند تعهد علمی، مدیریتی قوی و مشارکت آگاهانه همه مردم است.