آسیانیوز ایران؛ سرویس افغانستان:
رابطه پیچیده افغانستان و پاکستان بار دیگر در آستانه تحولی اساسی قرار گرفته است. تنشهای مرزی اخیر میان کابل و اسلامآباد، موجب تغییرات راهبردی در سیاست تجاری طالبان شده است. حکومت طالبان اعلام کرده که برای کاهش وابستگی به پاکستان، به دنبال توسعه مسیرهای تجاری جایگزین از طریق ایران و آسیای مرکزی است. این تغییر راهبرد در شرایطی صورت میگیرد که مدتهاست وابستگی افغانستان به بنادر پاکستان به ابزاری برای فشار سیاسی تبدیل شده است. به ویژه در مورد مسئله شبهنظامیان پاکستانی که در آن سوی مرز پناه گرفتهاند، این اهرم فشار به طور محسوسی مورد استفاده قرار گرفته است.
اکنون طالبان با استفاده فزاینده از امتیازات ایران، بارهای تجاری خود را از طریق بندر چابهار منتقل میکنند. این بندر که مورد حمایت هند است، امکان دور زدن پاکستان و جلوگیری از اختلالات مکرر مرزی را فراهم میآورد. آمارهای رسمی نشان میدهد که در شش ماه گذشته، حجم تجارت افغانستان با ایران به یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار رسیده است. این رقم از حجم مبادلات با پاکستان که یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار بوده، به طور قابل توجهی بیشتر است. ملا عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی رئیسالوزرای طالبان، با متهم کردن پاکستان به استفاده از مسائل تجاری و بشردوستانه به عنوان اهرم سیاسی، دستورات سختی را صادر کرده است. از جمله دستور توقف ترخیص داروهای پاکستانی و دادن مهلت سه ماهه به تجار برای یافتن راههای جایگزین.
این تصمیمات در حالی اتخاذ میشود که بر اساس آمارها، حدود ۶۰ درصد داروهای مورد نیاز افغانستان از پاکستان تأمین میشود. تجار افغان نیز با مشکلات متعددی برای تطبیق با این سیاست جدید مواجه هستند. فضل الله نیازی، رئیس اتحادیه شرکتهای واردکننده دارو و تجهیزات پزشکی، هشدار داده که تصفیه حساب با شرکتهای پاکستانی در مدت سه ماه برای تجار دشوار است. همچنین میلیونها دلار از سرمایه تجار در اختیار شرکتهای پاکستانی قرار دارد. این تغییر مسیر تجاری اگرچه چالشهای کوتاه مدتی دارد، اما میتواند در بلندمدت استقلال اقتصادی بیشتری برای افغانستان به ارمغان آورد. موفقیت این طرح به توانایی طالبان در ایجاد زیرساختهای تجاری جایگزین وابسته است.
تحلیل راهبردی تغییر مسیرهای تجاری
تغییر مسیر تجاری افغانستان از پاکستان به ایران و آسیای مرکزی، یک تحول راهبردی در سیاست خارجی این کشور محسوب میشود. این اقدام نشان میدهد طالبان به دنبال کاهش وابستگی تاریخی به بنادر پاکستان هستند. بندر چابهار به عنوان گزینه جایگزین، مزایای متعددی برای افغانستان دارد. اولاً، این بندر تحت حمایت هند قرار دارد که روابط بهتری با طالبان دارد. ثانیاً، دسترسی به آبهای آزاد از این مسیر، امکان تجارت با کشورهای مختلف را فراهم میآورد. این تغییر مسیر میتواند در بلندمدت امنیت تجاری افغانستان را افزایش دهد. با داشتن مسیرهای متعدد ترانزیتی، افغانستان کمتر در معرض فشارهای سیاسی همسایگان قرار خواهد گرفت.
تأثیرات اقتصادی بر تجار و بازار داخلی
تصمیم توقف واردات دارو از پاکستان، تأثیرات مستقیمی بر بازار داخلی افغانستان خواهد داشت. با توجه به اینکه ۶۰ درصد داروهای افغانستان از پاکستان تأمین میشود، این تصمیم میتواند باعث کمبود دارو و افزایش قیمتها شود. تجار افغان با چالشهای متعددی روبرو هستند. از یک سو، میلیونها دلار سرمایه آنان در پاکستان بلوکه شده است. از سوی دیگر، یافتن بازارهای جایگزین در کوتاهمدت دشوار است. همچنین تنظیم مجوزهای واردات از کشورهای جدید زمانبر خواهد بود. اگر دولت طالبان نتواند تسهیلات لازم را برای این انتقال فراهم کند، ممکن است با بحران دارویی روبرو شود. این امر به ویژه بر قشر کمدرآمد جامعه که به داروهای ارزان پاکستانی وابسته هستند، تأثیر منفی خواهد گذاشت.
چالشهای لجستیکی و زیرساختی
توسعه مسیرهای تجاری جدید نیازمند سرمایهگذاری در زیرساختها است. راههای ارتباطی به بندر چابهار و مرزهای آسیای مرکزی نیاز به بهسازی دارند. همچنین سیستم گمرکی باید برای مدیریت حجم تجارت جدید آماده شود. افغانستان با چالشهای لجستیکی متعددی روبرو است. ناوگان حمل و نقل زمینی محدود، ظرفیت پایین انبارداری و عدم دسترسی به سیستمهای مدرن رهگیری کالا از جمله این مشکلات است. برای موفقیت در این انتقال، طالبان باید همکاری نزدیکی با ایران و کشورهای آسیای مرکزی داشته باشند. ایجاد کریدورهای تجاری کارآمد نیازمند هماهنگیهای دوجانبه و چندجانبه است.
پیامدهای منطقهای و دیپلماتیک
این تغییر مسیر تجاری، توازن قدرت منطقهای را تحت تأثیر قرار خواهد داد. پاکستان نفوذ اقتصادی خود بر افغانستان را از دست خواهد داد. در مقابل، ایران و هند موقعیت خود را در منطقه تقویت خواهند کرد. روابط افغانستان با کشورهای آسیای مرکزی نیز توسعه خواهد یافت. این کشورها میتوانند به بازارهای جدیدی دسترسی پیدا کنند و از ترانزیت کالا به افغانستان سود ببرند. این تحول میتواند به ایجاد بلوک تجاری جدیدی در منطقه منجر شود. همکاریهای اقتصادی بین افغانستان، ایران و کشورهای آسیای مرکزی میتواند زمینهساز همکاریهای گستردهتر سیاسی و امنیتی شود.
چشمانداز آینده و سناریوهای محتمل
در سناریوی خوشبینانه، اگر طالبان بتوانند زیرساختهای لازم را ایجاد کنند و همکاریهای منطقهای را توسعه دهند، افغانستان به استقلال تجاری دست خواهد یافت. این کشور میتواند به مرکز ترانزیت منطقهای تبدیل شود. در سناریوی محافظهکارانه، انتقال تدریجی صورت خواهد گرفت و افغانستان برای سالها به هر دو مسیر تجاری وابسته خواهد بود. این حالت میتواند باعث تداوم نوسانات در روابط با پاکستان شود. در بدترین سناریو، اگر انتقال با شکست مواجه شود، افغانستان با بحران اقتصادی و تجاری روبرو خواهد شد. کمبود کالاهای اساسی و دارو میتواند به نارضایتی عمومی و بیثباتی سیاسی منجر شود.