آسیانیوز ایران؛ سرویس اجتماعی:
دکتر حسین چناری - مشاور کسبوکارهای آموزشی - تحولات جمعیتی ایران طی دو دهه اخیر به یکی از بزرگترین چالشهای راهبردی کشور تبدیل شده است. افزایش سن ازدواج، کاهش باروری، تغییر الگوهای فرهنگی و مهاجرتهای گسترده، ساختار جمعیتی را با تغییراتی جدی مواجه کرده است. در چنین شرایطی، انتشار آماری مبنی بر ۲۴.۶ میلیون جوان زیر ۲۰ سال که ازدواج نکردهاند، نیازمند تحلیل دقیقتر است. اگرچه ازدواجنکردن در این سن گروه طبیعی است، اما روند افزایشی تجرد و کاهش تمایل به تشکیل خانواده در سالهای بعد، موضوعی مهم و اثرگذار بر آینده جمعیت است. این مقاله با رویکرد جامعهشناختی، روند تجرد نوجوانان را با تأکید بر نقش مهاجرت، سیاستهای حمایتی جدید و کارکرد آموزش هدفمحور بررسی میکند.
۱. تحلیل جمعیتی و شکاف جنسیتی در تجرد
آمارهای اعلامشده نشان میدهد ۱۱.۷ میلیون دختر و ۱۲.۹ میلیون پسر زیر ۲۰ سال هنوز ازدواج نکردهاند. اگرچه این عدد برای سنین نوجوانی بدیهی است، اما حاوی نکات جامعهشناختی مهمی است: وجود شکاف جنسیتی میان تعداد دختران و پسران مجرد (حدود ۱.۲ میلیون نفر اختلاف)، که در آینده میتواند بر تعادل بازار ازدواج اثرگذار باشد.
- افزایش سن ازدواج در سالهای اخیر که نشان میدهد این گروه سنی احتمالاً تا سالهای آینده نیز روند تجرد را ادامه خواهند داد.
- تغییر سبک زندگی و ارزشها که موجب افزایش تمایل به ادامه تحصیل، اشتغال و استقلال فردی قبل از ازدواج شده است.
۲. نقش مهاجرت در افزایش تجرد بهویژه در مناطق روستایی
یکی از محورهای مهم تحلیل، مهاجرت پسران روستایی به شهرها است که بهطور مستقیم بر افزایش تجرد دختران روستایی تأثیر گذاشته است.
۲.۱. مهاجرت و برهمخوردن توازن جمعیتی
مهاجرت پسران، باعث کاهش جمعیت مردان در سن ازدواج در روستاها و در مقابل، ایجاد کمبود فرصت ازدواج برای دختران میشود. این وضعیت پیامدهایی دارد:
الف.کاهش امکان انتخاب مناسب برای ازدواج
ب.افزایش سن ازدواج دختران
ج.افزایش فشار روانی و اجتماعی بر خانوادهها
د.افزایش تجرد ناخواسته در مناطق روستایی
۲.۲. مهاجرت و تأخیر در ازدواج شهری
پسرانی که به شهر مهاجرت میکنند نیز معمولاً با مشکلاتی مانند نبود مسکن، هزینههای بالا، شغل نامطمئن و ناپایداری اقتصادی مواجهاند؛ این عوامل تصمیمگیری برای ازدواج را به تأخیر میاندازد.
۳. پیامدهای بلندمدت روند رو به افزایش تجرد
روند افزایشی تجرد در کشور در سالهای آینده میتواند پیامدهای گستردهای ایجاد کند:
الف.افزایش سرعت پیری جمعیت به دلیل کاهش نرخ باروری
ب.کاهش پویایی اجتماعی و کاهش نیروی کار جوان در آینده
ج.افزایش مشکلات روانی مانند احساس تنهایی و افسردگی
د.افزایش چالشهای اقتصادی دولت در حمایت از جامعه سالخورده
۴. نقش آموزش هدفمحور در بهبود روند ازدواج و تقویت خانواده
۴.۱. فاصله نظام آموزشی با نیازهای واقعی زندگی
یکی از مهمترین عوامل مغفول در تحلیلهای جمعیتی، نقش آموزش در آمادهسازی نسل نوجوان برای زندگی خانوادگی است. نظام آموزشی فعلی بیشتر بر محفوظات، امتحان و رقابت تحصیلی تمرکز دارد و از آموزش مهارتهای کاربردی زندگی فاصله دارد. این کمبود باعث میشود نوجوانان وارد بزرگسالی شوند بدون اینکه مهارتهایی مانند مدیریت مالی، حل تعارض، برنامهریزی شغلی یا مسئولیتپذیری را آموخته باشند؛ در نتیجه احساس ناتوانی در مدیریت زندگی مشترک، تمایل به ازدواج را کاهش میدهد.
۴.۲. نقش آموزش هدفمحور در کاهش تجرد
آموزش هدفمحور میتواند بهطور مستقیم بر گرایش به تشکیل خانواده اثر بگذارد:
الف.تقویت سواد اقتصادی نوجوانان و کاهش ترس از هزینههای ازدواج
ب.آموزش مهارتهای ارتباطی و کاهش احتمال اختلافات و طلاق
ج.افزایش مسئولیتپذیری و مهارت تصمیمگیری
د.کاهش نگرشهای غلط و ترسهای اجتماعی درباره ازدواج
ه،آمادگی شغلی از طریق آموزشهای مهارتی و کاهش وابستگی مالی طولانیمدت
۴.۳. آموزش هدفمحور در روستاها
در مناطق روستایی، آموزش هدفمحور میتواند نقشی بسیار مهمتر داشته باشد. آموزشهایی مانند: مهارتآموزی شغلی،کارآفرینی خرد، مدیریت درآمد و خانواده و مهارتهای اجتماعی میتوانند انگیزه ماندن در روستا، کاهش مهاجرت بیهدف و افزایش امکان تشکیل خانواده را تقویت کنند.
۵. تحلیل سیاست «کارت امید مادر»
طرح «کارت امید مادر» که بر اساس آن مادران از ابتدای ۱۴۰۵ ماهانه ۲۰ میلیون ریال به مدت دو سال دریافت میکنند، یک سیاست تشویقی مهم در حوزه فرزندآوری است.
نقاط قوت
الف.کاهش هزینههای ضروری مادر و نوزاد
ب.افزایش امنیت روانی و اقتصادی خانوادهها
ج.حمایت از دهکهای کمدرآمد
چالشها
الف.فشار تورمی میتواند اثر این کمک را کاهش دهد.
ب.این سیاست بدون اصلاح ساختار اشتغال، مسکن و آموزش، اثر محدود خواهد داشت
ج.نیاز به تکمیل طرحهای حمایتی در مناطق روستایی
جمعبندی
روند تجرد نوجوانان زیر ۲۰ سال تنها یک آمار ساده نیست؛ بلکه ترکیبی از چالشهای مهاجرتی، اقتصادی، فرهنگی و آموزشی است. برای تغییر این روند، سیاستهایی همچون «کارت امید مادر» لازم هستند اما کافی نیستند. برای دستیابی به تعادل جمعیتی پایدار، کشور نیازمند یک برنامه جامع شامل:
الف.توسعه آموزش هدفمحور برای مهارتهای زندگی
ب.حمایت واقعی از اشتغال جوانان
ج.توسعه روستا و کاهش مهاجرت بیهدف
د.تسهیل ازدواج از طریق مسکن و حمایت مالی
ه.تقویت خدمات روانی و اجتماعی برای نسل جوان
آینده جمعیت ایران نه با یک سیاست مالی، بلکه با ترکیب سیاستهای ساختاری و آموزشمحور اصلاح خواهد شد.