دستور ترامپ برای بستن حریم هوایی ونزوئلا

آسمان ونزوئلا امروز صحنه خالی بی‌سابقه‌ای است. پس از اعلام جنجالی دونالد ترامپ درباره بسته بودن حریم هوایی این کشور، گزارش‌های فلایت رادار از خالی شدن کامل آسمان ونزوئلا از هرگونه هواپیما خبر می‌دهد. این تحول که بلافاصله پس از توئیت رئیس‌جمهور آمریکا روی داده، نشان می‌دهد هشدار ترامپ در سطح بین‌المللی جدی گرفته شده است. خطوط هوایی بین‌المللی ظاهراً بلافاصله پروازهای خود به مقصد ونزوئلا و حریم هوایی آن را متوقف کرده‌اند. ترامپ ساعاتی پیش در توئیتی در شبکه اجتماعی تروث با لحنی قاطع و هشدارآمیز نوشت: "به همه خطوط هوایی، خلبانان، فروشندگان مواد مخدر و قاچاقچیان انسان، لطفاً حریم هوایی ونزوئلا و اطراف آن را به طور کامل بسته در نظر بگیرید."

وی در پایان این توئیت که با امضای "رئیس جمهور دونالد جی. ترامپ" همراه بود، از مخاطبان به طعنه "بابت توجه به این موضوع" تشکر کرد. این لحن که ترکیبی از جدیت و طنز است، معمول سبک ارتباطی ترامپ محسوب می‌شود. داده‌های فلایت رادار که به صورت زنده وضعیت پروازها در سراسر جهان را نمایش می‌دهد، صحت ادعای ترامپ را تأیید می‌کند. بر اساس این داده‌ها، آسمان ونزوئلا و مناطق اطراف آن کاملاً خالی از هرگونه هواپیمای تجاری، نظامی یا خصوصی است. کارشناسان امور بین‌الملل این اقدام را بسیار جدی ارزیابی می‌کنند و معتقدند چنین اعلامیه‌هایی معمولاً مقدمه‌ای برای اقدامات نظامی گسترده هستند. تاریخچه مداخلات آمریکا در دیگر کشورها نشان می‌دهد که پیش از هر عملیات نظامی، چنین هشدارهایی صادر شده است. موقعیت استراتژیک ونزوئلا در آمریکای جنوبی و دارا بودن بزرگترین ذخایر نفتی جهان، این کشور را به کانون توجهات امنیتی آمریکا تبدیل کرده است. دولت ترامپ از زمان روی کار آمدن، همواره فشارهای خود بر دولت نیکلاس مادورو را افزایش داده است. واکنش دولت ونزوئلا به این تحولات هنوز به طور رسمی اعلام نشده، اما پیش‌بینی می‌شود کاراکاس به شدت به این اقدام آمریکا اعتراض کند. ونزوئلا در سال‌های اخیر بارها آمریکا را به طراحی برای کودتا و براندازی متهم کرده است.

اعلام بسته شدن حریم هوایی ونزوئلا توسط ترامپ را باید در چارچوب راهبرد کلان آمریکا در قبال آمریکای لاتین تحلیل کرد. دولت ترامپ از ابتدا بر سیاست "مونروئه دوستی" تأکید داشته که بر اساس آن آمریکا حق مداخله در امور کشورهای این منطقه را برای خود محفوظ می‌داند. این اقدام را می‌توان تداوم سیاست فشار حداکثری واشنگتن علیه کاراکاس دانست. آمریکا پیش از این نیز با اعطای کمک‌های نظامی به مخالفان مادورو و تحریم‌های شدید اقتصادی، سعی در تضعیف دولت ونزوئلا داشته است. تاریخچه مداخلات آمریکا در منطقه نشان می‌دهد که چنین اعلامیه‌هایی معمولاً پیش‌درآمد اقدامات نظامی هستند. نمونه مشابه این اقدام را می‌توان در اعلام بسته شدن حریم هوایی عراق در سال ۲۰۰۳ و لیبی در سال ۲۰۱۱ مشاهده کرد.

خالی شدن آسمان ونزوئلا از هواپیماها می‌تواند نشانه آماده‌باش نظامی آمریکا برای عملیات احتمالی باشد. این وضعیت معمولاً زمانی رخ می‌دهد که خطر درگیری هوایی در سطح بالایی باشد. کشورهای همسایه ونزوئلا مانند کلمبیا و برزیل نیز ناگزیرند تمهیدات امنیتی خود را افزایش دهند. این کشورها ممکن است مجبور شوند حریم هوایی خود را نیز برای پروازهای تجاری محدود کنند. نیروی دریایی آمریکا احتمالاً حضور خود در دریای کارائیب و اقیانوس اطلس را افزایش داده است. این افزایش حضور می‌تواند برای پشتیبانی از هرگونه عملیات هوایی احتمالی باشد.

توقف کامل پروازهای تجاری به ونزوئلا ضربه مهلکی به اقتصاد این کشور وارد خواهد کرد. صنعت گردشگری ونزوئلا که پیش از این نیز با مشکلات جدی روبرو بود، کاملاً تعطیل خواهد شد. حمل و نقل کالاهای اساسی و دارو به ونزوئلا با اختلال جدی مواجه خواهد شد. این موضوع در شرایط همه‌گیری کرونا می‌تواند فاجعه‌بار باشد و بحران انسانی در این کشور را تشدید کند. خطوط هوایی بین‌المللی نیز متحمل زیان‌های اقتصادی قابل توجهی خواهند شد. پروازهایی که قبلاً از حریم هوایی ونزوئلا عبور می‌کردند، ناگزیر به تغییر مسیرهای طولانی و پرهزینه هستند.

روسیه و چین به عنوان متحدان اصلی ونزوئلا قطعاً در شورای امنیت سازمان ملل به این اقدام آمریکا اعتراض خواهند کرد. این دو کشور پیش از این نیز وتو کردن طرح‌های آمریکا علیه ونزوئلا را بر عهده داشته‌اند. سازمان کشورهای آمریکایی (OAS) احتمالاً جلسه فوری برای بررسی این موضوع تشکیل خواهد داد. موضع‌گیری این سازمان که تحت نفوذ آمریکاست، قابل پیش‌بینی خواهد بود. کشورهای عضو آلبا (ائتلاف بولیواری برای مردم قاره ما) نیز قطعاً از ونزوئلا حمایت خواهند کرد. این بلوک که به رهبری ونزوئلا شکل گرفته، همواره در مقابل آمریکا موضع گرفته است.

در بدبینانه‌ترین سناریو، این اقدام می‌تواند مقدمه‌ای برای حمله هوایی محدود آمریکا به تاسیسات نظامی ونزوئلا باشد. هدف چنین حمله‌ای ممکن است تضعیف توان دفاعی هوایی این کشور باشد. سناریوی محتمل دیگر، افزایش تحرکات نظامی آمریکا در منطقه برای تحت فشار قرار دادن مادورو است. این تحرکات ممکن است به سقوط دولت او بدون درگیری مستقیم نظامی بینجامد. سناریوی سوم، استفاده ترامپ از این بحران برای اهداف داخلی و  نمایش قدرت در عرصه بین‌المللی است.