آسیانیوز ایران؛ سرویس اجتماعی:
پایتخت ایران بار دیگر در چنبره آلودگی هوای سنگین و خطرناک گرفتار شده است. با تداوم شرایط پایداری جوی و انباشت آلایندهها در سطح شهر، نهادهای مسئول ناچار به اتخاذ تصمیماتی برای حفظ سلامت شهروندان، به ویژه گروههای آسیبپذیر شدهاند. در همین راستا، مهمترین و فوریترین تصمیم، تعطیلی مراکز آموزشی است. کارگروه اضطرار آلودگی هوای استان تهران عصر روز جمعه، هشتمین جلسه خود را در استانداری تهران برگزار کرد تا راهکارهای مقابله با این بحران را بررسی و تصمیمات لازم را اتخاذ کند. نتیجه این جلسه، اعلام وضعیت ویژه برای مدارس مقطع ابتدایی در گستره وسیعی از کلانشهر تهران بود. بر اساس مصوبه این کارگروه، کلیه فعالیتهای آموزشی مدارس ابتدایی در «شهر و استان تهران» در روزهای شنبه و یکشنبه پانزدهم و شانزدهم آذرماه، به صورت غیرحضوری و در بستر شبکه آموزشی دانشآموزی (شاد) برگزار خواهد شد. این تصمیم، دامنه وسیعی از مناطق را تحت تأثیر قرار میدهد.
با این حال، این تعطیلی شامل چهار شهرستان استان تهران — فیروزکوه، ملارد، رباطکریم و قرچک — نمیشود. احتمالاً دادههای کیفیت هوا در این مناطق نشان میدهد که شرایط به حد اضطراری نرسیده است. این تمایز، نشان از تصمیمگیری مبتنی بر داده و شرایط جغرافیایی دارد. کودکان مقطع ابتدایی به دلیل دستگاه تنفسی در حال رشد و سیستم ایمنی ضعیفتر، در برابر آلودگی هوا آسیبپذیرترین قشر هستند. قرارگیری طولانیمدت آنان در فضای آزاد و حتی در مسیرهای تردد به مدرسه، میتواند عوارض شدید تنفسی و حتی بلندمدت برای آنان به همراه داشته باشد. بنابراین، تعطیلی مدارس ابتدایی یک اقدام ضروری و پیشگیرانه محسوب میشود.
در کنار این تصمیم، کارگروه مقررات دیگری نیز وضع کرده است. ادارات و دستگاههای دولتی موظف به ادامه فعالیت هستند، اما به مدیران آنها اجازه داده شده تا برای مادران شاغلی که فرزند خردسال دارند، امکان دورکاری فراهم کنند. این اقدام هوشمندانه، به کاهش دغدغه خانوادگی و همچنین کاهش تردد در شهر کمک میکند. همچنین، ممنوعیت تردد شبانهروزی کامیونها در سطح شهر — به استثنای موارد حمل مواد فاسدشدنی و سوخت — از دیگر مصوبات است. این کامیونها یکی از منابع اصلی تولید ذرات معلق (PM2.5 و PM10) هستند و محدودیت تردد آنها میتواند تأثیر فوری در کاهش آلودگی داشته باشد. اکنون پرسش اصلی این است که آیا این اقدامات محدود و مقطعی برای بهبود کیفیت هوا کافی خواهد بود؟ یا نیاز به تصمیمات سختتر و گستردهتری برای تعطیلی سایر مراکز و محدودیت فعالیت صنایع آلاینده وجود دارد؟ پاسخ به این سوال در روزهای آینده و با بررسی روند تغییرات شاخص کیفیت هوا مشخص خواهد شد.
هدفمندی تصمیم؛ تمرکز بر آسیبپذیرترین گروه (کودکان ابتدایی)
تصمیم کارگروه، نمونهای از یک اقدام هدفمند و مبتنی بر اولویتبندی است. به جای تعطیلی سراسری همه مقاطع — که میتواند اختلال گسترده ایجاد کند — تمرکز بر مقطع ابتدایی قرار گرفته است. کودکان این رده سنی، به دلیل ویژگیهای فیزیولوژیکی (میزان تنفس بیشتر نسبت به وزن بدن، ریههای در حال رشد) بیشترین حساسیت را به آلایندهها دارند و عوارضی مانند تشدید آسم، عفونتهای تنفسی و حتی تأثیر بر رشد شناختی در آنان مشاهده شده است. این تصمیم منطبق بر اصول «حفاظت از گروههای حساس» در مواجهه با آلودگی هواست. همچنین، با توجه به وابستگی بیشتر این کودکان به همراهی والدین برای تردد، تعطیلی مدرسه به معنای کاهش قابل توجه تردد خانوادهها نیز هست.
تمایز جغرافیایی؛ چرا چهار شهرستان مستثنی شدند؟
مستثنی کردن چهار شهرستان فیروزکوه، ملارد، رباطکریم و قرچک از این حکم، نشاندهنده حرکت به سمت تصمیمگیریهای «مبتنی بر داده» و «منطقهای» است. احتمالاً دادههای ایستگاههای سنجش کیفیت هوا در این مناطق، نشان میدهد که شاخصها به حد «ناسالم برای گروههای حساس» یا «بسیار ناسالم» نرسیده است. این چهار شهرستان عمدتاً در حاشیه کلانشهر تهران قرار دارند و ممکن است تحت تأثیر مستقیم پدیده وارونگی دما و انباشت آلودگی در مرکز شهر نباشند. این تمایزگذاری از یک سو از تعطیلی غیرضروری جلوگیری میکند و از سوی دیگر، به مدیریت متمرکز بر کانونهای اصلی بحران کمک مینماید. این رویکرد میتواند برای آینده نیز الگو باشد.
اقدامات مکمل؛ دورکاری مادران و ممنوعیت تردد کامیونها
تصمیمات کارگروه به تعطیلی مدارس محدود نشده است. دو مصوبه مکمل دیگر نیز وجود دارد: اول، اجازه دورکاری برای مادران شاغل دارای فرزند خردسال. این مصوبه، یک اقدام اجتماعی هوشمندانه است که هم از حقوق مادران حمایت میکند، هم با کاهش تردد آنان به کاهش آلودگی کمک میکند و هم امکان مراقبت بهتر از کودک در خانه را فراهم میآورد. دوم، ممنوعیت تردد شبانهروزی کامیونها. این بخش، مستقیماً به یکی از منابع اصلی آلودگی (خودروهای دیزلی سنگین) میپردازد. با این حال، سؤال اینجاست که آیا نظارت کافی برای اجرای این ممنوعیت وجود دارد؟ و آیا صنایع آلاینده ثابت نیز مشمول محدودیت مشابهی شدهاند؟
نقد محدود بودن دامنه تصمیمات؛ چرا فقط مدارس ابتدایی؟
اگرچه تصمیم مذکور هدفمند است، اما منتقدان میپرسند آیا دانشآموزان مقاطع دیگر (راهنمایی و دبیرستان) و حتی دانشجویان در برابر آلودگی هوا مصون هستند؟ همچنین، چرا ادارات دولتی به طور کامل تعطیل نشدهاند؟ استدلال ممکن است این باشد که تعطیلی گستردهتر، پیامدهای اقتصادی و اجتماعی سنگینی دارد. اما وقتی سلامت جامعه در سطح «اضطرار» قرار میگیرد، آیا نباید اقدامات قاطعتری مانند تعطیلی تمامی مراکز آموزشی، اداری و حتی محدودیت فعالیت صنایع آلاینده در دستور کار قرار گیرد؟ به نظر میرسد تصمیمات فعلی بیشتر «کنترل آسیب» است تا «حل ریشهای بحران». این نیمهاقدامات ممکن است نتواند بهبود محسوسی در کیفیت هوا ایجاد کند.
آیندهنگری و ضرورت راهکارهای ساختاری بلندمدت
تعطیلی مقطعی مدارس، یک مسکن موقت است. تا زمانی که منابع اصلی آلودگی هوا در تهران و اطراف آن (خودروهای فرسوده، موتورسیکلتهای کاربراتوری، صنایع، سوخت غیراستاندارد و ...) مورد توجه جدی قرار نگیرند، این چرخه هر سال تکرار خواهد شد. کارگروه اضطرار باید در کنار تصمیمات فوری، خروجیای برای فشار بر نهادهای مسئول (شهرداری، وزارت نفت، وزارت صنعت، پلیس راهور) جهت اجرای راهکارهای ساختاری داشته باشد. راهکارهایی مانند: تسریع در نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی، معاینه فنی سختگیرانه، حذف سوخت مازوت از نیروگاهها و صنایع اطراف تهران، و توسعه فضاهای سبز. بدون این اقدامات، تعطیلی مدارس تنها یک شوک موقت خواهد بود و بحران آلودگی هوا به عنوان یک تهدید همیشگی برای سلامت میلیونها تهرانی باقی خواهد ماند.