اینستاگرام؛ دشمن پنهان احساس خوشبختی و همدم دائمی اضطراب

کاظم عاشوری گیلده - محقق و نویسنده - در دنیای پرهیاهوی امروز، شبکه‌های اجتماعی نه‌تنها سبک زندگی، بلکه شیوه فکر کردن و حتی احساسات ما را نیز دگرگون کرده‌اند. اینستاگرام، به‌عنوان محبوب‌ترین شبکه اجتماعی در ایران، جایی است که میلیون‌ها نفر ساعت‌های طولانی از روز خود را در آن سپری می‌کنند؛ اما در ورای ظاهر رنگارنگ و پرزرق‌وبرق این پلتفرم، حقیقتی نهفته است که کمتر به آن توجه می‌کنیم: اینستاگرام بیش از آنکه منبع شادی و آرامش باشد، می‌تواند سرچشمه اضطراب، مقایسه‌های بی‌پایان و حس عمیق نارضایتی از زندگی شود.

مقایسه‌های بی‌انتها؛ زنجیری نامرئی بر روح انسان

ماهیت اینستاگرام بر پایه نمایش و دیده‌شدن است. کاربران، بهترین لحظات زندگی خود را به تصویر می‌کشند: سفرهای پرخرج، جشن‌های باشکوه، اندام ایده‌آل، خانه‌های لوکس و سبک زندگی رؤیایی. این تصاویر در ذهن مخاطب همانند آینه‌ای معوج عمل می‌کنند؛ آینه‌ای که نه واقعیت، بلکه نسخه‌ای فیلترشده و گزینشی از زندگی دیگران را بازتاب می‌دهد. مغز انسان ناخودآگاه وارد بازی مقایسه می‌شود؛ مقایسه‌ای ناعادلانه بین واقعیت زندگی خودش با بهترین لحظات دیگران. نتیجه این تقابل نابرابر چیزی جز احساس کمبود، نارضایتی و کاهش عزت‌نفس نیست.

الگوریتم‌ها؛ سوخت پنهان اضطراب

الگوریتم‌های اینستاگرام به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که بیشترین زمان ممکن را از کاربر بگیرند. نمایش مداوم تصاویر جذاب، ویدئوهای کوتاه و استوری‌های متنوع، نوعی اعتیاد رفتاری ایجاد می‌کند. هر بار که کاربر صفحه را رفرش می‌کند، محتواهای جدید ظاهر می‌شوند و مغز پاداشی شبیه به قمار دریافت می‌کند. این چرخه به‌ظاهر بی‌پایان، نه‌تنها وقت انسان را می‌بلعد بلکه با ایجاد احساس عقب‌ماندگی از دیگران، اضطراب را به شکلی خزنده در جان افراد می‌نشاند.

خوشبختیِ فیلترشده؛ حقیقت یا توهم؟

یکی از معضلات مهم اینستاگرام، ساختن تصویری تحریف‌شده از خوشبختی است. آنچه ما می‌بینیم، تنها چند ثانیه از روزهای طولانی افراد است، اما همین ثانیه‌ها به‌گونه‌ای ویرایش و تنظیم می‌شوند که شبیه فیلمی بی‌نقص به نظر برسند. خوشبختی در اینستاگرام بیشتر شبیه به یک محصول تبلیغاتی است تا واقعیتی عینی. همین تصویرسازی مصنوعی، معیارهای ذهنی انسان را تغییر می‌دهد و سبب می‌شود بسیاری از افراد، زندگی عادی و حتی شاد خود را کم‌ارزش و بی‌رونق تصور کنند.

تنهایی در میان ازدحام مجازی

اگرچه اینستاگرام با شعار «ارتباط و نزدیکی» متولد شد، اما در عمل بسیاری از کاربران پس از ساعت‌ها گشت‌وگذار در این شبکه، دچار احساس تنهایی می‌شوند. لایک‌ها و کامنت‌ها نمی‌توانند جایگزین روابط انسانی عمیق شوند. گفت‌وگوهای کوتاه و سطحی در فضای مجازی، ارتباط واقعی و گرمای یک رابطه صمیمی را ندارند. همین تضاد باعث می‌شود انسان‌ها در دنیایی پر از تعامل ظاهری، احساس خلأ و انزوا کنند.

سلامت روان؛ قربانی خاموش اینستاگرام

پژوهش‌های روان‌شناسی نشان داده‌اند که استفاده مفرط از اینستاگرام می‌تواند به بروز اختلالات روانی همچون افسردگی، اضطراب اجتماعی و اختلال خواب منجر شود. چرخه بی‌پایان مقایسه، فشار برای جلب توجه و اضطراب از دست‌دادن (FOMO) سه ضلع مثلثی هستند که ذهن و روان کاربر را به‌تدریج فرسوده می‌کنند. در چنین شرایطی، احساس خوشبختی نه‌تنها تقویت نمی‌شود، بلکه در سایه اضطراب و استرس رنگ می‌بازد.

راهکارهایی برای رهایی

• مبارزه با تأثیرات منفی اینستاگرام نیازمند آگاهی و اراده فردی است. نخستین گام، بازتعریف رابطه با این شبکه اجتماعی است:
• تعیین زمان مشخص برای استفاده و پرهیز از چک‌کردن مداوم آن.
• یادآوری اینکه تصاویر منتشرشده تنها بخش کوچکی از واقعیت هستند.
• جایگزین‌کردن بخشی از وقت صرف‌شده در اینستاگرام با فعالیت‌های واقعی مانند ورزش، مطالعه یا دیدار با دوستان.
• تمرکز بر تولید محتوا به‌جای مصرف صرف، چرا که این امر می‌تواند حس کنترل و ارزشمندی بیشتری ایجاد کند.

سخن پایانی