آسیانیوز ایران؛ سرویس اجتماعی:
کاظم عاشوری گیلده - محقق و نویسنده - در فرهنگ گفتاری ما ایرانیها، جملهی معروفی هست که بارها شنیدهایم: «مرگ یکبار، شیون یکبار!» جملهای که بهنوعی دعوت به تصمیمهای قاطع، اقدامات ضربتی و تغییرات آنی است. اما واقعیت این است که پشت این باور، اگرچه گاهی انگیزشی و پرانرژی به نظر میرسد، اما از اساس با واقعیتهای زیستی، روانشناختی و حتی اجتماعی انسان در تضاد است.
تغییر در انسان، یک پروژهی زمانبر است
شاید شما هم در نقطهای از زندگیتان تصمیم گرفته باشید که از فردا همهچیز را تغییر دهید. مثلا یکباره بخواهید ورزشکار شوید، سبک غذاییتان را عوض کنید، یک عادت منفی را کنار بگذارید یا حتی تصمیم بگیرید که دیگر در روابط خود با دیگران طور دیگری رفتار کنید. اما چند روز بعد، دوباره به همان روال قبلی بازگشتهاید. چرا این اتفاق میافتد؟ تحقیقات گستردهای که در زمینهی علوم رفتاری، روانشناسی و حتی زیستشناسی تکاملی انجام شده، نشان میدهد که انسان نهتنها قادر نیست در مدت کوتاه خود را دگرگون کند، بلکه هر تلاشی برای تغییر ناگهانی، میتواند به اختلالاتی در سیستم روانی و جسمی او منجر شود.
قانون بقا، در برابر تغییر ناگهانی
در دل زیستشناسی یک اصل بنیادین وجود دارد: قانون بقا. تمام رفتارهای فیزیولوژیکی و روانی ما، بهگونهای طراحی شدهاند که از ما در برابر خطرات محافظت کنند. حال اگر شما بهصورت ناگهانی بخواهید شخصیت خود را عوض کنید، عادتهای طولانیمدت را حذف کنید یا به رفتارهایی پایبند شوید که پیش از این سابقهای در ذهن و جسمتان نداشته، مغز بهصورت ناخودآگاه این تغییر را تهدید تلقی میکند.تغییر سریع، برای مغز یعنی خروج از منطقهی امن. خروجی که از نظر تکاملی، میتواند به کاهش احتمال بقا تعبیر شود. به همین دلیل است که مغز در برابر تغییرات ناگهانی، مقاومت میکند و تلاش میکند شما را به وضعیت قبلی بازگرداند.
تغییر مرحله به مرحله: راهکار واقعی تحول
در مقابلِ این سد زیستی و روانی، راهکاری وجود دارد که بهنوعی همسو با ساختار وجودی انسان طراحی شده است: تغییر تدریجی، گامبهگام و هدفمند. تغییر واقعی و پایدار زمانی رخ میدهد که ابتدا تصمیم به آن گرفته شود، سپس به بخشهای کوچکتری تقسیم شود و هر بخش در بازهی زمانی مشخصی اجرا شود. این سبک از تحول، نهتنها با ساختار مغزی و روانی ما سازگار است، بلکه باعث تثبیت رفتار جدید و جلوگیری از بازگشت به الگوهای قدیمی میشود. برای مثال، اگر کسی بخواهد یک عادت منفی مثل مصرف بیشازحد قند را کنار بگذارد، قطع ناگهانی مصرف ممکن است با شکست مواجه شود. اما اگر مصرف قند را در یک بازهی ۳۰ تا ۹۰ روزه بهتدریج کاهش دهد، بدن و ذهن فرصت تطبیق پیدا میکنند و این تغییر تبدیل به یک سبک زندگی پایدار میشود.
جامعه هم ناگهان عوض نمیشود
نکتهی جالب اینجاست که این الگو فقط به فرد محدود نمیشود. جوامع نیز تحت تأثیر همین اصل بنیادین عمل میکنند. اصلاحات اجتماعی، تغییرات فرهنگی، تحول اقتصادی یا دگرگونیهای سیاسی نیز نیاز به زمان، برنامهریزی و مرحلهبندی دارند. در تاریخ بارها دیدهایم که تغییرات ناگهانی و بدون مقدمه، نهتنها نتیجهی مطلوبی به همراه نداشته، بلکه گاه بحرانهای جدی و حتی عقبگردهای خطرناک بهوجود آوردهاند. تغییرات ماندگار در جامعه نیز، نیازمند بسترسازی، گفتوگو، آموزش، و مشارکت آگاهانهی مردم است.
با طبیعت خودتان همراه شوید، نه علیه آن
هرگاه خواستید با یک تصمیم انقلابی و یکشبه همهچیز را تغییر دهید، یادتان باشد دارید بر خلاف یکی از اساسیترین اصول طبیعت عمل میکنید. انسان بهگونهای آفریده شده که رشد و تغییر را به تدریج تجربه کند، نه در یک شب. البته این به معنای تسلیم در برابر عادتهای بد یا تأخیر در رشد نیست؛ بلکه به معنای انتخاب روشی هوشمندانه، انسانی و همسو با ذات طبیعی ماست. قدرت در تغییر آرام اما مداوم است، نه در هیجانهای مقطعی و تصمیمهای عجولانه.
و در پایان...
جهان امروز، با همهی پیچیدگیها و فشارهایش، ما را بهسوی «موفقیت فوری»، «دگرگونی ناگهانی» و «نتیجهی سریع» سوق میدهد. اما مسیر درست، آن مسیری است که در آن خود را با احترام، صبر و شناخت عمیق همراه کنیم. تغییری که از درون بجوشد، نه از بیرون تحمیل شود. تغییری که زمانبر است، اما ماندگار.